مرگ نائب و استحقاق اجرت
مسأله ۱۱۲ ـ هرگاه اجير بعد از احرام بميرد، چنانچه بر فارع نمودن ذمه منوب عنه از حجّ اجير شده باشد، مستحق تمام اجرت مى شود، و چنانچه بر انجام اعمال اجير شده باشد، به نسبت آنچه انجام داده است، از اجرت استحقاق دارد در صورتى كه اجرت بر اعمال، به نحو توزيع ملاحظه شده باشد، و اگر پيش از احرام و پس از انجام بعضى از مقدّمات حجّ بميرد، و انجام مقدّمات نيز داخل در مورد اجاره باشد، و اجرت به نحو توزيع بر مقدمات و اعمال ملاحظه شده باشد، به نسبت آنچه انجام داده استحقاق دارد، و اگر به نحو توزيع ملاحظه نشده باشد، بلكه اجرت برانجام مجموع اعمال باشد مستحق چيزى از اجرت نيست.
نیابت اجیر با تعیین راه مشخص و حکم صورتی که از راه دیگر برود
مسأله ۱۱۳ ـ هرگاه شخصى را براى حجّ از بلد منوب عنه اجاره كنند و راه را معيّن نكنند، اجير مخيّر است هر راهى را كه بخواهد انتخاب كند، و اگر معيّن كنند بايد از همان راه برود، و چنانچه از راه ديگرى برود و حجّ را به جا آورد، اگر رفتن از راه معيّن شده به عنوان شرط اجاره باشد نه يكى از اجزاء عمل مورد اجاره، اجير مستحق تمام اجرت است، و مستأجر ـ يعنى كسى كه او را اجاره كرده ـ حق فسخ اجاره را دارد، و چنانچه فسخ نمايد، بنابر مشهور فقها(اعلى اللّه مقامهم)اجير مستحق اجرة المثل ـ اجرت متعارف ـ عمل مى شود، ولى احتياط واجب اين است كه در زيادى اجرة المثل بر اجرت تعيين شده با يكديگر مصالحه كنند.
و اگر رفتن از آن راه به عنوان يكى از اجزاء عمل مورد اجاره باشد، باز هم مستأجر حقّ فسخ دارد، و چنانچه فسخ نمايد اجير مستحق اجرت تعيين شده نخواهد بود، و نيز هيچ اجرتى را بابت راهى كه طى كرده مستحق نمى شود، ولى نسبت به بقيه اعمالى كه به جا آورده است ـ همان طور كه گذشت ـ بنابر احتياط واجب با يكديگر مصالحه كنند، و چنانچه فسخ ننمايد، به مقدار آنچه انجام داده است از اجرت تعيين شده استحقاق دارد، و به مقدارى كه مخالفت كرده، از اجرت مذكور ساقط مى باشد.
نیابت یک شخص از دو مستأجر
مسأله ۱۱۴ ـ هرگاه شخصى خود را اجير نمايد كه حجّ كسى را خودش در سال معيّنى به جا آورد، اجاره دادن خودش را در همان سال براى حجّ شخص ديگرى صحيح نيست، ولى چنانچه از طرف دو نفر براى انجام حجّ در دو سال اجير شود، و يا يكى از دو اجاره يا هردو مقيّد به مباشرت اجير نباشد، هردو اجاره صحيح است.
نیابت برای سال معین و انجام آن در سال دیگر
مسأله ۱۱۵ ـ هرگاه شخصى خود را براى حجّ در سال معيّنى اجير نمايد، جايز نيست آن را قبل يا بعد از آن سال به جا آورد، ولى اگر قبل يا بعد از سال معيّن انجام داد، چنانچه آنچه در ذمّه منوب عنه بوده ـ به نذر و مانند آن ـ مقيّد به همان سال نباشد، حجّ از ذمّه منوب عنه ساقط شده است، و اجير مستحق اجرتى نخواهد بود در صورتى كه مورد اجاره يك چيز و آن حجّ در سال معيّن بوده باشد، و در صورتى كه مورد اجاره حجّ باشد، ولى آوردن آن در سال معيّن به نحو شرط باشد، حكم استحقاق اجرت بر طبق مسأله (۱۱۳) مى باشد.
نیابت کسی که محصور یا مصدود شده
مسأله ۱۱۶ ـ هر گاه اجير مصدود يا محصور شود كه متمكّن از انجام اعمال نباشد، حكمش حكم كسى است كه حجّ خودش را انجام مى دهد و مصدود يا محصور شده است، و حكم آن خواهد آمد، ان شاءاللّه تعالى.
و در اين صورت، چنانچه مورد عقد اجاره حجّ مقيّد به همان سال باشد اجاره خود به خود به هم مى خورد، و چنانچه مورد اجاره حجّ باشد و مستأجر شرط كرده باشد كه در آن سال به جا آورد، اجاره به هم نمى خورد، و در نتيجه حجّ بر ذمه اجير باقى است، ولى مستأجر حق فسخ اجاره را دارد.
کفاره در حج نیابتی
مسأله ۱۱۷ ـ هرگاه نايب كارى كند كه موجب كفّاره است بايد كفّاره را از مال خود بدهد، چه نيابت به صورت اجاره باشد و چه تبرّعى.
نیابت به اجرتی که کمتر از مخارج حج است
مسأله ۱۱۸ ـ هرگاه شخصى ديگرى را به اجرت معيّنى براى انجام حجّ اجير كند و آن اجرت كفاف مخارج حجّ اجير را ننمايد، بر مستأجر لازم نيست كسرى مخارج او را بپردازد، همچنان كه در صورت زياد آمدن اجرت نمى تواند زيادى را پس بگيرد.
نیابت کسی که حج خود را به جماع قبل از مشعر فاسد نماید
مسأله ۱۱۹ ـ هرگاه شخصى را براى حجّ واجب يا مستحب اجير كنند، و اجير حجّ خود را به جماع قبل از مشعر فاسد نمايد ـ يعنى اين كه پس از بستن احرام حجّ و قبل از وقوف در مشعر با همسر خود جماع كند ـ واجب است حجّ را تمام كند، و با اتمام آن، وجوب حجّ از منوب عنه ساقط مى شود، ولى بايد اجير در سال بعد دوباره حجّ به جا آورد و يك شتر نيز كفّاره بدهد، و اگر نتواند، يك گوسفند بدهد، و مستحق تمام اجرت است، اگرچه در سال بعد ـ با عذر يا بدون عذر ـ حجّ ننمايد.
و تمام احكام ذكر شده، در نيابت تبرّعى نيز جارى است، بجز اين كه نايب مستحق اجرتى نيست.
نیابت و زمان پرداخت اجرت نائب
مسأله ۱۲۰ ـ اجير هرچند با تحقق عقد اجاره مالك اجرت مى شود، ولى پرداخت آن واجب نيست مگر بعد از انجام عمل، البته در صورتى كه شرط پرداخت پيش از عمل نشده باشد، و در حجّ ظاهر اين است كه اجير مى تواند اجرت را پيش از انجام حجّ مطالبه نمايد، و اين به جهت اين است كه در مورد حجّ قرينه بر چنين شرطى وجود دارد ـ اگرچه صريحاً شرط نشده باشد ـ زيرا كه غالباً اجير براى حجّ تا اجرت را نگيرد نمى تواند به حجّ برود و اعمال را انجام دهد.
نیابت و لزوم مباشرت اجیر
مسأله ۱۲۱ ـ هرگاه كسى اجير شود كه خودش حجّ را به جا آورد ـ چه تصريح شود به مباشرت اجير و يا اطلاق عقد و عدم تصريح به خلاف آن مفيد مباشرت باشد ـ نمى تواند شخص ديگرى را بر انجام آن اجير نمايد، مگر با اجازه مستأجر.
نیابت کسی که بعد از اجاره وقت بر او تنگ شده و حجش بدل به افراد شود
مسأله ۱۲۲ ـ هرگاه شخصى را در وسعت وقت براى انجام حجّ تمتّع اجير نمايد، و اتفاقاً وقت براى انجام آن تنگ شود، و اجير از عمره تمتّع به حجّ افراد عدول نمايد و بعد از آن عمره مفرده را انجام دهد، ذمّه منوب عنه از حجّ برىء مى شود، ولى چنانچه اجير براى انجام اعمال حجّ تمتّع اجير شده باشد مستحق اجرت نيست، و چنانچه اجاره بر فارغ كردن ذمّه منوب عنه باشد، مستحق اجرت است.
نیابت از چند نفر در حج مستحبی و واجب
مسأله ۱۲۳ ـ نيابت يك نفر از چند نفر در حجّ مستحبى مانعى ندارد، ولى در حجّ واجب نيابت يك نفر از دو نفر و بيشتر صحيح نيست، مگر اين كه يك حجّ به طور مشترك بر دو نفر يا بيشتر واجب شده باشد، مانند اين كه دو نفر يا بيشتر نذر كنند كه به طورمشترك شخصى را براى حجّ اجير كنند، كه در اين صورت مى توانند يك نفر را اجير نمايند كه به جاى آنها حجّ نمايد.
نیابت چند نفر از یک نفر در حج مستحبی و یک یا چند حج واجب
مسأله ۱۲۴ ـ نيابت چند نفر در يك سال از يك نفر ـ چه مرده باشد يا زنده، و چه نيابت با اجرت باشد يا بدون اجرت ـ براى حجّ مستحبى مانعى ندارد، و همچنين است در حجّ واجب اگر متعدد باشد، مانند اين كه شخصى ـ زنده و يا مرده ـ دو حجّ يا بيشتر به واسطه نذر ـ مثلا ـ بر او واجب شده باشد، و يا يكى حجة الاسلام و ديگرى حجّ واجب به نذر باشد، كه در اين صورت مى توان يك نفر را براى يك حجّ و ديگرى را براى حجّ ديگر اجير نمود.
و همچنين جايز است دو نفر را از طرف يك نفر اجير نمود، كه يكى حجّ واجب را از طرف او به جا آورد و ديگرى حجّ مستحبى را، بلكه جايز است دو نفر را از طرف يك نفر براى انجام يك حجّ واجب ـ مانند حجة الاسلام ـ از باب احتياط به جهت احتمال ناقص بودن حجّ يكى از آن دو، اجير نمود
نیابت در طواف مستحبی
مسأله ۱۲۵ ـ طواف از جمله مستحبات است، بنابراين نيابت در آن از طرف شخص مرده، يا زنده اى كه در مكّه نباشد، يا در مكّه باشد و خودش متمكّن از طواف نباشد، مانعى ندارد.
نائب و انجام عمرة مفرده برای خود بعد اعمال حج نیابی
مسأله ۱۲۶ ـ نايب مى تواند پس از فراغت از اعمال حجّ نيابى، عمره مفرده براى خود يا ديگرى به جا آورد، و همچنين مى تواند براى خود يا ديگرى طواف نمايد.
استحباب حج در هر سال برای کسی که متمکن باشد
مسأله ۱۲۷ ـ مستحب است كسى كه مى تواند حجّ نمايد آن را به جا آورد، اگرچه مستطيع نباشد يا قبلا حجّة الاسلام را به جا آورده باشد، و به جا آوردن آن در هر سال براى كسى كه متمكّن باشد مستحب است.
حج مستحبی و نیت انجام آن در سالهای بعد، پس از بجا آوردن حج
مسأله ۱۲۸ ـ كسى كه حجّ را به جا آورده مستحب است نيّت كند كه آن را در سالهاى بعد به جا آورد، و نيّت به جا نياوردن دوباره آن مكروه است، و از حضرت صادق عليه السلام روايت شده كه فرموده است: هركسى كه از مكّه خارج شود در حاليكه اراده نداشته باشد كه دوباره به آن جا برگردد هرآينه مرگ او و عذابش نزديك شده است.
استحباب حج فرستادن کسی که تمکن ندارد
مسأله ۱۲۹ ـ مستحب است انسان كسى را كه توانايى رفتن به حجّ ندارد به حجّ بفرستد، همچنان كه مستحب است براى رفتن به حجّ قرض نمايد در صورتى كه اطمينان دارد كه مى تواند آن را بعد ادا كند و بسيار خرج كردن در حجّ مستحب است.
زکات دادن به کسی که توانائی انجام حج را ندارد
مسأله ۱۳۰ ـ دادن زكات به كسى كه توانايى رفتن به حجّ را ندارد براى به جا آوردن آن جايز است.
حج مستحبی زنان و اذن شوهر
مسأله ۱۳۱ ـ در حجّ مستحبى زن، اذن شوهر شرط است، و همچنين است حكم زنى كه در عدّه طلاق رجعى باشد، ولى اگر در عدّه طلاق باين باشد اذن معتبر نيست.
عمره و اقسام آن
مسأله ۱۳۲ ـ عمره مانند حجّ است، پس گاهى واجب است و گاهى مستحب، و عمره واجب بر دو قسم است: يكى واجب به حسب اصل شرع است و ديگرى عمره اى است كه به خودى خود واجب نيست ولى به واسطه نذر و مانند آن بر مكلف واجب مى شود.
و عمره گاهى مفرده است ـ مربوط به حجّ نيست ـ و گاهى مربوط به حجّ است، مانند عمره تمتّع.
عمره و وجوب فوری آن و عدم تفکیک بین استطاعت عمره و حج
مسأله ۱۳۳ ـ عمره مانند حجّ بر هر مستطيع داراى شرايط واجب است، و وجوب انجام آن مانند حجّ ـ بنابر احتياط واجب ـ فورى است، بنابراين هركسى كه استطاعت انجام آن را پيدا كند اگرچه استطاعت حجّ را نداشته باشد، بايد آن را به جا آورد.
بلى، ظاهر اين است كه كسى كه وظيفه اش حجّ تمتّع است و استطاعت انجام آن را ندارد، ولى استطاعت انجام عمره را دارد، عمره بر او واجب نيست، بنابراين كسى كه براى حجّ اجير شده پس از انجام حجّ نيابى واجب نيست عمره مفرده را به جا آورد اگرچه استطاعت آن را داشته باشد، ولى احوط به جا آوردن آن است.
و امّا كسى كه حجّ تمتّع را به جا آورده عمره مفرده بر او واجب نيست جزماً.
فاصلة دو عمره و انجام آنها در یک ماه قمری و عمره مفرده بین عمره تمتع و حج آن
مسأله ۱۳۴ ـ به جا آوردن عمره مفرده در هر ماه مستحب است، و اشكالى در جواز به جا آوردن يك عمره در يك ماه ـ اگرچه در آخر آن ـ و عمره ديگرى در ماه بعد ـ اگرچه در اوّل آن ـ نيست، ولى به جا آوردن دو عمره در يك ماه در صورتى كه هر دو از طرف خود يا شخص ديگرى باشد، بنابر احتياط جايز نيست، ولى به جا آوردن عمره دوم ـ در صورت مذكور ـ به قصد رجاء مانعى ندارد.
و همچنين به جا آوردن يكى را از طرف خود و ديگرى را از طرف شخص ديگرى، و يا يكى را براى شخصى و ديگرى را براى شخص ديگرى، اشكالى ندارد.
و همچنين به جا آوردن هردو را از طرف خود يا از طرف شخص واحد ـ در صورتى كه يكى عمره مفرده باشد و ديگرى عمره تمتّع ـ اشكالى ندارد، بنابراين اگر كسى عمره مفرده را از طرف خود به جا آورد مى تواند پس از آن ـ اگرچه همان ماه ـ عمره تمتّع براى خود به جا آورد، و همچنين اگر كسى حجّ تمتّع را از طرف خود به جا آورد مى تواند پس از آن در همان ماه عمره مفرده براى خود به جا آورد، و به جا آوردن عمره مفرده بين عمره تمتّع و حجّ آن جايز نيست.
عمرة مفرده و موارد وجوب آن
مسأله ۱۳۵ ـ همچنان كه عمره مفرده به استطاعت واجب مى شود، به فاسد نمودن شخص عمره اى را كه مشغول انجام آن است، و همچنين به عنوان ثانوى ـ مثل اجير شدن براى شخصى جهت انجام آن، و به شرط كردن انجام آن در ضمن عقد، و به نذر و مانند آن ـ نيز واجب مى شود.
تفاوفت‌های عمرة مفرده و عمره تمتّع
مسأله ۱۳۶ ـ اعمال عمره مفرده مانند اعمال عمره تمتّع است ـ و بيان آنها خواهد آمد ـ ولى در چند چيز با يكديگر فرق دارند:
(۱) در عمره مفرده طواف نساء واجب است، ولى در عمره تمتّع واجب نيست.
(۲) وقت عمره تمتّع ماه هاى حجّ است ـ يعنى شوال و ذى القعده و ذى الحجّه ـ و انجام آن در غير آنها صحيح نيست، ولى عمره مفرده را مى توان در تمام ماه هاى سال به جا آورد، و افضل آنها ماه رجب است، و پس از آن ماه رمضان.
(۳) بيرون آمدن از احرام در عمره تمتّع تنها با تقصير است، ولى در عمره مفرده به حلق يا تقصير است.
(۴) واجب است عمره تمتّع و حجّ آن در يك سال به جا آورده شود ـ چنان كه بيان آن خواهد آمد ـ ولى در عمره مفرده چنين نيست، بنابر اين اگر كسى حجّ افراد و عمره مفرده بر او واجب شد جايز است حجّ را در يك سال و عمره مفرده را در سال ديگرى به جا آورد.
(۵) جماع پيش از فارغ شدن از سعى، در صورتى كه از روى علم و عمد باشد عمره مفرده را باطل مى كند و اعاده آن بر او واجب مى شود، به اين كه در مكّه تا ماه بعد باقى بماند و سپس آن را اعاده نمايد، و در فاسد شدن عمره تمتّع به جماع، تفصيلى است كه در مسأله (۲۱۷) خواهد آمد.
میقات عمرة مفرده
مسأله ۱۳۷ ـ ميقاتهاى بستن احرام عمره مفرده ـ براى كسى كه منزلش پيش از ميقات عمره تمتّع است ـ همان ميقاتهاى عمره تمتّع است كه بيان آنها خواهد آمد، ولى كسى كه در مكّه است مى تواند به ادنى الحلّ ـ يعنى اوّلين نقطه خارج از حرم ـ برود و از آن جا احرام ببندد، و واجب نيست به يكى از ميقاتهاى پنجگانه برود، و سزاوارتر اين است كه از حديبيّه يا جعرانه يا تنعيم احرام ببندد.
و امّا كسى كه عمره اش را با جماع پيش از سعى فاسد كرده حكمش در مسأله (۲۲۰) خواهد آمد.
عدم جواز دخول مکه بدون احرام و موارد استثناء .م۱۳۸
مسأله ۱۳۸ ـ بر هر كسى كه بخواهد وارد مكّه شود عمره مفرده واجب است و وارد شدن در آن جا بدون احرام جايز نيست، و از اين حكم دو مورد استثنا مى شود:
(۱) كسى كه به علت نياز و شغلى كه دارد مرتباً وارد و خارج مى شود، مثل هيزم كش و گردآورنده علف و مانند آنها.
(۲) كسى كه بخواهد پيش از گذشتن ماهى كه اعمال حجّ يا عمره مفرده را در آن به جا آورده دوباره وارد مكّه شود.
و امّا كسى كه بعد از اعمال عمره تمتّع و پيش از اعمال حجّ از مكّه خارج شده و دوباره مى خواهد وارد آن جا شود، حكمش خواهد آمد.
تبدیل عمرة مفرده ای که در ماههای حج انجام شده به عمرة تمتع
مسأله ۱۳۹ ـ كسى كه عمره مفرده را در ماه هاى حجّ ـ شوال و ذى القعده و ذى الحجّه ـ به جا آورد و در مكّه تا هنگام انجام مناسك بماند، مى تواند قصد كند كه عمره انجام شده عمره تمتّع باشد و سپس مناسك حجّ را به جا آورد، و فرقى در اين حكم بين حجّ واجب و مستحب نيست.
اقسام حج: تمتع و قران و افراد
مسأله ۱۴۰ ـ حجّ بر سه قسم است:
(۱) حجّ تمتّع.
(۲) حجّ قران.
(۳) حجّ افراد.
و حجّ تمتّع وظيفه كسى است كه فاصله اهلش تا مكّه شانزده فرسخ يا بيشتر باشد، و حجّ قران و افراد وظيفه اهل مكّه و كسانى است كه فاصله اهلشان تا مكّه كمتر از شانزده فرسخ باشد.
انجام حج قران و افراد بجای حج تمتع در حج واجب و مستحب غیر از حجة الاسلام
مسأله ۱۴۱ ـ كسى كه وظيفه اش حجّ تمتّع است مى تواند در غير حجة الاسلام ـ چه حجّ مستحب باشد و چه واجب ـ حجّ قران يا افراد به جا آورد، و همچنين حاضر ـ كسى كه فاصله اهلش از مكّه كمتر از شانزده فرسخ است ـ مى تواند در غير حجة الاسلام ـ چه حجّ مستحب باشد و چه واجب ـ حجّ تمتّع به جا آورد، ولى حجّ تمتّع در هر حال افضل از افراد و قران است.
و در حجة الاسلام حكم مذكور جارى نيست، بنابراين كسى كه وظيفه اش حجّ تمتّع است نمى تواند حجّ افراد يا قران به جا آورد، و همچنين كسى كه وظيفه اش حجّ افراد يا قران است نمى تواند حجّ تمتّع به جا آورد.
بلى، در بعضى از حالات، وظيفه شخصى كه بايد حجّ تمتّع به جا آورد منقلب مى شود به حجّ افراد، چنان كه در مسأله (۱۵۲) خواهد آمد.
