اثاثيه و زیور آلات زنانه که احتياجش از آنها برطرف شده
مسأله ۱۷۹۸ ـ اگر از منفعت كسب پيش از دادن خمس اثاثيه اى براى منزل بخرد ، هر وقت احتياجش از آن بر طرف شد ، خمس ندارد ، و همچنين است زيور آلات زنانه در صورتى كه وقت زينت كردن زن با آنها گذشته باشد.
کسر مخارج از منفعت سال بعد
مسأله ۱۷۹۹ ـ اگر در يك سال منفعتى نبرد ، نمى تواند مخارج آن سال را از منفعتى كه در سال بعد مى برد كسر نمايد.
کسر آنچه از سرمایه خرج کرده از منفعت آخر سال
مسأله ۱۸۰۰ ـ اگر در اوّل سال منفعتى نبرد و از سرمايه خرج كند و پيش از تمام شدن سال منفعتى به دستش آيد ، نمى تواند مقدارى را كه از سرمايه برداشته از منافع كسر كند.
کسر سرمایه تلف شده از منافع قبل از تلف
مسأله ۱۸۰۱ ـ اگر مقدارى از سرمايه در تجارت و مانند آن از بين برود مى تواند مقدارى را كه از سرمايه كم شده از منافع قبل از تلف آن مقدار كسر نمايد.
تهیّه مالی که از بین رفته از منفعتى كه به دست مى آيد
مسأله ۱۸۰۲ ـ اگر غير از سرمايه چيز ديگرى از مالهاى او از بين برود ، نمى تواند از منفعتى كه به دستش مى آيد آن چيز را تهيّه كند ، مگر اين كه در همان سال به آن چيز احتياج داشته باشد ، كه در اين صورت مى تواند در بين سال از منافع كسب آن را تهيّه نمايد.
حكم كسر و اداى قرضش از منفعت
مسأله ۱۸۰۳ ـ اگر در اوّل سال براى مخارج خود قرض كند و پيش از تمام شدن سال منفعتى ببرد ، نمى تواند مقدار قرض خود را از آن منفعت كسر نمايد ، مگر اين كه قرض بعد از حصول منفعت باشد ، ولى مى تواند قرض خود را از منافع اثناى سال ادا نمايد.
گذاشتن پيشانى را اشتباهاً بر چيزى كه از جاى انگشتان پا بلندتر است
مسأله ۱۰۶۸ ـ اگر پيشانى را اشتباهاً بر چيزى بگذارد كه از جاى انگشتهاى پاى او بلندتر از چهار انگشت بسته است ، چنانچه بلندى آن به قدرى است كه نمى گويند در حال سجده است ، بايد سر را بردارد و بر چيزى كه بلند نيست يا بلنديش به اندازه چهار انگشت بسته يا كمتر است بگذارد ، و اگر بلندى آن به قدرى است كه مى گويند در حال سجده است ، بايد پيشانى را از روى آن بر روى چيزى كه بلنديش به اندازه چهار انگشت بسته يا كمتر است بكشد ، و اگر كشيدن پيشانى ممكن نيست ، بنابر احتياط واجب بايد نماز را تمام كند و دوباره بخواند.
فاصله افتادن بين پيشانى و آنچه بر آن سجده مىكند
مسأله ۱۰۶۹ ـ بايد بين پيشانى و آنچه بر آن سجده مى كند ، چيزى فاصله نباشد ، پس اگر مُهر به قدرى چرك باشد كه پيشانى به خود مهر نرسد ، سجده باطل است ، ولى اگر مثلا رنگ مهر تغيير كرده باشد اشكال ندارد.
کسر قرض از منافع سال بعد و حکم ادای آن
مسأله ۱۸۰۴ ـ اگر در تمام سال منفعتى نبرد و براى مخارج خود قرض كند ، نمى تواند از منافع سالهاى بعد آن قرض را كسر نمايد ، ولى مى تواند قرض خود را از آنها ادا كند.
كسى كه نمىتواند در سجده دو كف دست خود را به زمين بگذارد
مسأله ۱۰۷۰ ـ در سجده بايد دو كف دست را به زمين بگذارد ، و در حال ناچارى بايد پشت دست را بر زمين بگذارد ، و اگر پشت دست هم ممكن نباشد ـ بنابر احتياط واجب ـ مچ دست را به زمين بگذارد ، و چنانچه آن را هم نتواند ، تا آرنج هر جا را كه مى تواند به زمين بگذارد ، و اگر آن هم ممكن نيست بازو را بگذارد.
قرض براى چيزى كه به آن احتياج ندارد اداى آن از منافع سال
مسأله ۱۸۰۵ ـ اگر براى زياد كردن مال يا خريدن ملكى كه به آن احتياج ندارد قرض كند ، نمى تواند از منافع كسب مقدار آن قرض را ادا نمايد ، ولى اگر مالى را كه قرض كرده يا چيزى را كه از قرض خريده از بين برود ، مى تواند قرض خود را از منافع آن سال ادا نمايد.
گذاردن دو انگشت بزرگ پاها را به زمين
مسأله ۱۰۷۱ ـ در سجده بايد دو انگشت بزرگ پاها را به زمين بگذارد ، هر چند احتياط مستحبّ اين است كه سر دو انگشت بزرگ را به زمين بگذارد ، و اگر انگشتهاى ديگر پا ، يا روى پا را به زمين بگذارد ، يا به واسطه بلند بودن ناخن ، شست به زمين نرسد نماز باطل است ، و كسى كه به واسطه ندانستن مسأله نمازهاى خود را اين طور خوانده ، اگر مقصّر است بايد دوباره بخواند ، و اگر قاصر است نمازش صحيح است.
كسى كه مقدارى از شست پايش يا همه آن بريده شده
مسأله ۱۰۷۲ ـ كسى كه مقدارى از شست پايش بريده ، بايد بقيّه آن را به زمين بگذارد ، و اگر چيزى از آن نمانده يا اگر مانده خيلى كوتاه است ، احتياط واجب آن است كه بقيّه انگشتان را به زمين بگذارد ، و اگر هيچ انگشت ندارد ، بايد هر مقدار كه از پا باقى مانده به زمين بگذارد.
سجده به طور غير معمول
مسأله ۱۰۷۳ ـ اگر به طور غير معمول سجده كند ، مثلا سينه و شكم را به زمين بچسباند ، يا پاها را دراز كند ، اگر چه هفت عضوى كه بيان شد به زمين برسد ، بنابر احتياط واجب نماز را دوباره بخواند.
اداى خمس از همان چيز يا به مقدار قيمتش از پول رايج
مسأله ۱۸۰۶ ـ انسان مى تواند خمس هر چيز را از همان چيز بدهد ، يا به مقدار قيمت خمسى كه بدهكار است پول رايج بدهد ، و بنابر احتياط واجب از چيز ديگر ندهد مگر با اذن حاكم شرع.
پاک بودن مهر يا چيزى كه بر آن سجده مىكند
مسأله ۱۰۷۴ ـ مهر يا چيز ديگرى كه بر آن سجده مى كند بايد پاك باشد ، ولى اگر مثلا مهر را روى فرش نجس بگذارد ، يا يك طرف مهر نجس باشد و پيشانى را به طرف پاك آن بگذارد ، اشكال ندارد.
تصرف در مالى كه خمس آن را نداده
مسأله ۱۸۰۷ ـ كسى كه خمس به مال او تعلّق گرفت و سال بر او گذشت ، تا خمس آن را نداده است نمى تواند در آن مال تصرّف كند ، اگر چه قصد دادن خمس را داشته باشد ، مگر با اذن حاكم شرع ، و امّا تصرّفات اعتباريه در حصّه خود مانند فروختن و صلح كردن آن مانعى ندارد.
دمل و مانند آن در پيشانى
مسأله ۱۰۷۵ ـ اگر در پيشانى دمل و مانند آن باشد ، چنانچه ممكن است بايد با جاى سالم پيشانى سجده كند ، و اگر ممكن نيست بايد آنچه را كه سجده بر آن صحيح است گود كند و دمل را در گودال و جاى سالم را به مقدارى كه براى سجده كافى باشد بر آن بگذارد ، و احتياط مستحبّ آن است كه آن گودال در زمين باشد.
به ذمه گرفتن خمس و تصرف در آن
مسأله ۱۸۰۸ ـ كسى كه خمس بدهكار است نمى تواند آن را به ذمّه بگيرد ـ يعنى خود را بدهكار اهل خمس بداند ـ و به گونه اى كه در مسأله قبل گذشت در مال تصرّف كند ، و چنانچه تصرّف كند و آن مال تلف شود ، بايد خمس آن را بدهد.
دمل يا زخمی که تمام پيشانى را فرا گرفته باشد
مسأله ۱۰۷۶ ـ اگر دمل يا زخم تمام پيشانى را فرا گرفته باشد ، بنابر احتياط واجب به يكى از دو طرف پيشانى و چانه ـ اگر چه به تكرار نماز باشد ـ سجده كند ، و اگر ممكن نيست فقط به چانه ، و اگر به چانه هم ممكن نيست بايد براى سجده اشاره كند.
مصالحه كردن با حاكم شرع و به ذمه گرفتن آن
مسأله ۱۸۰۹ ـ كسى كه خمس بدهكار است ، اگر با حاكم شرع مصالحه كند و خمس را به ذمّه بگيرد ، مى تواند در مال تصرّف نمايد ، و بعد از مصالحه منافعى كه از آن به دست مى آيد مال خود اوست.
كسى كه نمىتواند پيشانى را به زمين برساند
مسأله ۱۰۷۷ ـ كسى كه نمى تواند پيشانى را به زمين برساند بايد به قدرى كه مى تواند خم شود ، و مهر يا چيز ديگرى را كه سجده بر آن صحيح است روى چيز بلندى گذاشته و طورى پيشانى را بر آن بگذارد كه بگويند سجده كرده است، ولى بايد كف دستها و زانوها و انگشتان پا را به طور معمول به زمين بگذارد.
شريكی که خمس سرمايه شركت را ندهد
مسأله ۱۸۱۰ ـ كسى كه با ديگرى شريك است ، اگر خمس منافع خود را بدهد و شريك او ندهد و در سال بعد از مالى كه خمسش را نداده ، براى سرمايه شركت بگذارد هيچكدام نمى توانند در آن مال تصرّف كنند ، مگر در صورتى كه شريكى كه خمس نداده معتقد به خمس نباشد كه در اين صورت شريك ديگر مى تواند تصرّف كند.
بالا آوردن مهر به واسطه دست
مسأله ۱۰۷۸ ـ اگر چيز بلندى نباشد كه مهر يا چيز ديگرى كه سجده بر آن صحيح است روى آن بگذارد ، لازم است كه مهر يا چيز ديگر را با دست بلند كرده و بر آن سجده نمايد ، و در صورتى كه خودش نتواند ، ديگرى بلند كند و او بر آن سجده نمايد.
خمس منابع بچّه
مسأله ۱۸۱۱ ـ اگر بچّه صغير سرمايه اى داشته باشد و از آن منافعى به دست آيد ، خمس به آنها تعلّق مى گيرد ، و بر ولىّ است كه خمس آن را بدهد ، و اگر نداد آن صغير بعد از بلوغ بايد بپردازد.
كسى كه هيچ نمىتواند سجده نمايد
مسأله ۱۰۷۹ ـ كسى كه هيچ نمى تواند سجده نمايد ، بايد براى سجده با سر اشاره كند ، و اگر نتواند بايد با چشمها اشاره نمايد ، و اگر با چشمها هم نمى تواند اشاره كند ، بايد در قلب نيّت سجده كند و ذكر آن را بگويد.
بلند شدن پيشانى بى اختيار از جاى سجده
مسأله ۱۰۸۰ ـ اگر پيشانى بى اختيار از جاى سجده بلند شود ، چنانچه ممكن باشد بايد نگذارد دوباره به جاى سجده برسد ، و اين يك سجده حساب مى شود ، چه ذكر سجده را گفته باشد يا نه ، و اگر نتواند سر را نگه دارد و بى اختيار دوباره به جاى سجده برسد ، روى هم يك سجده حساب شدن محلّ اشكال است ، اگر چه يك سجده يقيناً آورده شده ، پس اگر ذكر نگفته باشد ، بنابر احتياط واجب به قصد آنچه به او امر دارد ـ اعمّ از واجب و مستحبّ ـ ذكر بگويد.
سجده بر فرش و مانند آن در موضع تقيه
مسأله ۱۰۸۱ ـ جايى كه انسان بايد تقيّه كند ، مى تواند بر فرش و مانند آن سجده نمايد ، و لازم نيست براى نماز به جاى ديگر برود ، ولى اگر بتواند بر حصير يا چيز ديگرى كه سجده بر آن صحيح مى باشد طورى سجده كند كه به زحمت نيفتد ، نبايد بر فرش و مانند آن سجده نمايد.
سجده روى تشك كه استقرار بر آن حاصل نمىشود
مسأله ۱۰۸۲ ـ اگر روى تشك پر يا چيز ديگرى كه استقرار بر آن حاصل نمى شود سجده كند باطل است.
سجده و تشهد در زمين گل
مسأله ۱۰۸۳ ـ اگر انسان ناچار شود كه در زمين گل نماز بخواند ، چنانچه آلوده شدن بدن و لباس براى او حرجى نيست ، بايد سجده و تشهّد را به طور معمول به جا آورد ، و اگر حرجى باشد در حالى كه ايستاده براى سجده با سر اشاره كند و تشهّد را ايستاده بخواند ، و نمازش صحيح است.
