شرایط در ذکر رکوع و مقدار مستحب آن
مسأله ۱۰۳۸ ـ ذكر ركوع بايد دنبال هم و به عربى صحيح گفته شود ، و مستحبّ است آن را ( سُبْحانَ رَبِّيَ الْعَظِيمِ وَ بِحَمْدِهِ ) سه يا پنج يا هفت مرتبه بلكه بيشتر بگويند.
موارد تعلّق خمس
مسأله ۱۷۶۸ ـ در هفت چيز خمس واجب مى شود:
(اوّل) منفعت كسب ، (دوم) معدن ، (سوم) گنج ، (چهارم) مال حلال مخلوط به حرام ، (پنجم) جواهرى كه به واسطه غوّاصى ـ يعنى فرو رفتن در دريا ـ به دست مى آيد ، (ششم) غنيمت جنگ ، (هفتم) زمينى كه كافر ذمّى از مسلمان بخرد ، و احكام اينها در مسائل ذيل بيان مى شود.
آرامش بدن در حال ذکر ركوع
مسأله ۱۰۳۹ ـ در ركوع بايد به مقدار ذكر واجب بدن آرام باشد ، و در ذكر مستحبّ هم اگر آن را به قصد ذكرى كه براى ركوع دستور داده اند بگويد ، بنابر احتياط واجب آرام بودن بدن لازم است ، و اگر به قصد مطلق ذكر بگويد لازم نيست.
به هم خوردن طمأنینه هنگام گفتن ذكر واجب ركوع
مسأله ۱۰۴۰ ـ اگر موقعى كه ذكر واجب ركوع را مى گويد بى اختيار به قدرى حركت كند كه از حال آرام بودن بدن خارج شود ، بايد بعد از آرام گرفتن بدن دوباره ذكر را بگويد ، ولى اگر كمى حركت كند كه از حال آرام بودن بدن خارج نشود ، يا انگشتان را حركت دهد ضررى ندارد.
ذکر رکوع پيش از آرام گرفتن بدن عمداً
مسأله ۱۰۴۱ ـ اگر پيش از آن كه به مقدار ركوع خم شود و بدن آرام گيرد عمداً ذكر ركوع را بگويد ، نمازش باطل است ، مگر اين كه جاهل قاصر باشد ، كه نمازش از جهت اين زياده باطل نمى شود.
سر برداشتن از رکوع پيش از تمام شدن ذكر واجب
مسأله ۱۰۴۲ ـ اگر پيش از تمام شدن ذكر واجب عمداً سر از ركوع بر دارد ، نمازش باطل است ، مگر اين كه جاهل قاصر باشد ، كه از اين جهت نمازش باطل نمى شود ، و اگر سهواً سر بر دارد ، چنانچه پيش از آن كه از حال ركوع خارج شود يادش بيايد كه ذكر ركوع را تمام نكرده ، بايد در حال آرامى بدن ذكر را بگويد ، و اگر بعد از آن كه از حال ركوع خارج شد يادش بيايد ، نمازش صحيح است.
مالى که از كسب به دست آورده
مسأله ۱۷۶۹ ـ هرگاه انسان از تجارت يا صنعت يا كسبهاى ديگر مالى به دست آورد ، اگر چه مثلا اجرت به جا آوردن نماز و روزه ميّتى باشد ، چنانچه از مخارج سال خود و عيالاتش زياد بيايد ، بايد خمس ـ يعنى پنج يك ـ آن را به دستورى كه بعد ذكر مى شود بدهد.
ذكر ركوع در موارد ضرورت
مسأله ۱۰۴۳ ـ در موارد ضرورت جايز است به يك (سُبْحانَ اللّهِ) در ذكر ركوع اكتفا كند ، و احتياط مستحبّ آن است كه دو (سُبْحانَ اللّهِ) ديگر را در حال برخاستن بگويد.
مالی که از غير كسب به دست آورد
مسأله ۱۷۷۰ ـ اگر از غير كسب مالى به دست آورد ، مثلا چيزى به او ببخشند ، در صورتى كه آن بخشيده شده قدر و قيمت معتنا بهى نزد مردم داشته باشد و از مخارج سالش زياد بيايد ، خمس آن را بايد بدهد.
آرامش نداشتن در رکوع به واسطه مرض و مانند آن
مسأله ۱۰۴۴ ـ اگر به واسطه مرض و مانند آن در ركوع آرام نگيرد ، نمازش صحيح است ، ولى بايد پيش از آن كه از حال ركوع خارج شود ، ذكر واجب را بگويد.
کسی که نتواند به اندازه ركوع شرعى خم شود
مسأله ۱۰۴۵ ـ هرگاه نتواند به اندازه ركوع شرعى ـ كه در مسأله «۱۰۳۱» گذشت ـ خم شود بايد به چيزى تكيه دهد و ركوع شرعى را به جا آورد ، و اگر موقعى هم كه تكيه داده نتواند ركوع شرعى را به جا آورد ، در صورتى كه متمكّن از ركوع عرفى است ، بنابر احتياط واجب بايد ركوع عرفى را به جا آورد ، و به سر هم در حال قيام اشاره به ركوع بنمايد ، و اگر نتواند به اندازه ركوع عرفى هم خم شود ، يا هيچ نتواند خم شود ، بنابر احتياط واجب موقع ركوع بنشيند و نشسته ركوع كند ، و نماز ديگرى هم بخواند و براى ركوع آن در حال ايستادن با سر اشاره نمايد.
مهر زن و عوض خلع وارث
مسأله ۱۷۷۱ ـ مهر زن و مالى را كه مرد عوض طلاق خلع مى گيرد ، خمس ندارد ، و همچنين ارثى كه به انسان مى رسد خمس ندارد ، ولى اگر مثلا با كسى خويشاوندى داشته و گمان ارث بردن از او نداشته ، بايد خمس آن ارث را در صورتى كه از مخارج سالش زياد بيايد بدهد.
مراتب اشاره کردن براى عاجز از ركوع
مسأله ۱۰۴۶ ـ كسى كه وظيفه اش اين است كه براى ركوع با سر اشاره كند ، اگر نتواند با سر اشاره كند بايد به نيّت ركوع چشمها را ، هم بگذارد ، و ذكر آن را بگويد ، و به نيّت برخاستن از ركوع چشمها را باز كند ، و اگر از اين هم عاجز است بايد در قلب خود نيّت ركوع كند و ذكر آن را بگويد.
كسى كه نمىتواند ايستاده يا نشسته ركوع كند
مسأله ۱۰۴۷ ـ كسى كه نمى تواند ايستاده يا نشسته ركوع كند حتّى به مقدار عرفى آن ، و فقط مى تواند در حالى كه نشسته است كمى خم شود ، بايد ايستاده نماز بخواند و براى ركوع با سر اشاره نمايد ، و در صورتى كه خم شدنش در حال نشستن به حدى باشد كه ركوع عرفى براى نشسته صدق كند ، احتياط واجب اين است كه نماز ديگرى هم بخواند ، و موقع ركوع آن بنشيند و به همان اندازه خم شود.
دو مرتبه خم شدن به اندازه ركوع
مسأله ۱۰۴۸ ـ اگر بعد از رسيدن به حدّ ركوع سر بردارد و دو مرتبه به اندازه ركوع خم شود ، نمازش باطل است ، و اگر بعد از آن كه به اندازه ركوع خم شد به قدرى خم شود كه از اندازه ركوع بگذرد و دوباره به ركوع بر گردد ، در صورتى كه به همان حالت خميدگى برگردد تا به حدّ ركوع برسد ، نمازش باطل نيست.
ارث از کسی خمس آن را نداده يا بدهكار است
مسأله ۱۷۷۲ ـ اگر مالى از كسى كه معتقد به خمس است به ارث به او برسد و بداند كسى كه اين مال از او به ارث رسيده خمس آن را نداده ، بايد خمس آن مال را با اذن حاكم شرع بدهد ، و اگر در خود آن مال خمس نباشد و وارث بداند كسى كه مال از او به ارث رسيده خمس بدهكار است ، آن خمس مانند بقيّه ديون به آن مال تعلّق مى گيرد ، و تا ادا نشده حقّ تصرّف در آن مال را ندارد ، و در صورتى كه بخواهد خمس را از آن مال بردارد ، بايد از حاكم شرع اذن بگيرد.
قیام بعد از تمام شدن ذكر ركوع
مسأله ۱۰۴۹ ـ بعد از تمام شدن ذكر ركوع بايد راست بايستد ، و بعد از آن كه بدن آرام گرفت به سجده رود ، و اگر عمداً پيش از ايستادن يا پيش از آرام گرفتن بدن به سجده رود نمازش باطل است.
مالی که به واسطه قناعت از مخارج سال زياد بيايد
مسأله ۱۷۷۳ ـ اگر به واسطه قناعت كردن چيزى از مخارج سال انسان زياد بيايد ، بايد خمس آن را بدهد.
فراموش کردن ركوع و به یاد آمدن آن پيش از آنكه به سجده برسد
مسأله ۱۰۵۰ ـ اگر ركوع را فراموش كند ، و پيش از آن كه به سجده برسد يادش بيايد ، بايد بايستد بعد به ركوع رود ، و چنانچه به حالت خميدگى به ركوع بر گردد ، نمازش باطل است.
فراموش کردن رکوع و به یاد آمدن آن بعد از آنكه پيشانى به زمين رسيد
مسأله ۱۰۵۱ ـ اگر بعد از آن كه پيشانى به زمين رسيد يادش بيايد كه ركوع نكرده ، بايد برگردد و ركوع را بعد از ايستادن به جا آورد و نمازش صحيح است ، و بنابر احتياط واجب دو سجده سهو براى زيادى سجده به جا آورد ، و احتياط مستحبّ آن است كه دوباره نماز را اعاده نمايد ، و اگر در سجده دوم يادش بيايد نمازش باطل است.
مستحبات ركوع
مسأله ۱۰۵۲ ـ مستحبّ است پيش از رفتن به ركوع در حالى كه راست ايستاده تكبير بگويد ، و در ركوع زانوها را به عقب دهد ، و پشت را صاف نگهدارد ، و گردن را بكشد و مساوى پشت نگهدارد ، و بين دو قدم را نگاه كند ، و پيش از ذكر يا بعد از آن صلوات بفرستد ، و بعد از آن كه از ركوع برخاست و راست ايستاد ، در حال آرامى بدن بگويد: (سَمِعَ اللّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ).
مستحب براى زنها در حال ركوع
مسأله ۱۰۵۳ ـ مستحبّ است در ركوع زنها دست را از زانو بالاتر بگذارند ، و زانوها را به عقب ندهند.
مال كسى كه تمام مخارجش را ديگرى مى دهد
مسأله ۱۷۷۴ ـ كسى كه ديگرى تمام مخارج او را مى دهد ، بايد خمس تمام مالى را كه به دست مى آورد بدهد.
واجبات سجود
مسأله ۱۰۵۴ ـ نمازگزار بايد در هر ركعت از نمازهاى واجب و مستحبّ ، بعد از ركوع دو سجده كند ، يعنى پيشانى را به قصد خضوع به زمين بگذارد ، و در سجده نماز واجب است كه كف دو دست و دو زانو و دو انگشت بزرگ پاها را بر زمين بگذارد.
رکن بودن دو سجده
مسأله ۱۰۵۵ ـ دو سجده روى هم يك ركن است ، و اگر كسى در نماز واجب عمداً يا از روى فراموشى در يك ركعت هر دو را ترك كند ، يا دو سجده ديگر به آنها اضافه نمايد ، نمازش باطل است.
كم يا زياد شدن یک سجده
مسأله ۱۰۵۶ ـ اگر عمداً يك سجده كم يا زياد كند ، نمازش باطل مى شود ، و اگر سهواً يك سجده كم يا زياد كند حكم آن خواهد آمد.
تحقق سجده به گذاشتن پيشانى
مسأله ۱۰۵۷ ـ اگر پيشانى را عمداً يا سهواً به زمين نگذارد ، سجده نكرده است اگر چه جاهاى ديگر به زمين برسد ، ولى اگر پيشانى را به زمين بگذارد و سهواً جاهاى ديگر را به زمين نرساند ، يا سهواً ذكر نگويد ، سجده صحيح است.
ذكر واجب و مستحب سجود و شرایط آن
مسأله ۱۰۵۸ ـ در حال اختيار واجب است در سجده سه مرتبه (سُبْحانَ اللّهِ) يا يك مرتبه (سُبْحانَ رَبِّيَ الاَْعْلى وَ بِحَمْدِهِ) يا هر ذكرى كه به اين مقدار باشد بگويد ، و احتياط مستحبّ آن است كه تسبيح را بر مطلق ذكر مقدّم بدارد ، و بايد اين كلمات دنبال هم و به عربى صحيح گفته شود ، و مستحبّ است (سُبْحانَ رَبِّيَ الاَْعْلى وَ بِحَمْدِهِ) را سه يا پنج يا هفت مرتبه يا بيشتر بگويد.
آرامش بدن در سجود هنگام ذكر واجب و مستحب
مسأله ۱۰۵۹ ـ در سجود بايد به مقدار ذكر واجب بدن آرام باشد ، و همچنين ـ بنابر احتياط واجب ـ در موقع گفتن ذكر مستحبّ ، در صورتى كه آن را به قصد ذكر در سجده بگويد.
ذکر سجده پيش از آرام گرفتن بدن و سر برداشتن پيش از تمام شدن ذكر
مسأله ۱۰۶۰ ـ اگر پيش از آن كه پيشانى به زمين برسد و بدن آرام بگيرد ، عمداً ذكر سجده را بگويد ، يا پيش از تمام شدن ذكر عمداً سر از سجده بر دارد ، نماز باطل است ، مگر اين كه جاهل قاصر باشد ، كه در اين صورت در هر دو فرض ، نماز صحيح است.
