تعداد شكهائی كه نماز را باطل مى كند
مسأله ۱۱۷۳ ـ شكهايى كه نماز را باطل مى كند از اين قرار است:
(اوّل) شكّ در شماره ركعتهاى نماز دو ركعتى واجب ، مثل نماز صبح و نماز مسافر ، ولى شكّ در شماره ركعتهاى نماز مستحبّ و نماز احتياط نماز را باطل نمى كند.
(دوم) شكّ در شماره ركعتهاى نماز سه ركعتى.
(سوم) آن كه در نماز چهار ركعتى شكّ كند كه يك ركعت خوانده يا بيشتر.
(چهارم) آن كه در نماز چهار ركعتى پيش از تمام شدن ذكر سجده دوم شكّ كند كه دو ركعت خوانده يا بيشتر.
(پنجم) شكّ در ركعتهاى نماز كه نداند چند ركعت خوانده است.
(ششم) شكّ بين دو و پنج ، يا دو و بيشتر از پنج ، ولى در اين شكّ ـ بنابر احتياط واجب ـ بنا را بر دو بگذارد و نماز را تمام كند ، و اعاده نمايد.
(هفتم) شكّ بين سه و شش ، و سه و بيشتر از شش ، ولى در اين شكّ ـ بنابر احتياط واجب ـ بنا را بر سه بگذارد و نماز را تمام كند ، و اعاده نمايد.
(هشتم) شكّ بين چهار و شش ، و چهار و بيشتر از شش كه احتياط واجب آن است كه بنا را بر چهار بگذارد و نماز را تمام كند ، و اعاده نمايد.
فكر كردن برای مستقر شدن شك
مسأله ۱۱۷۴ ـ اگر يكى از شكهاى باطل كننده براى انسان پيش آيد ، بايد به قدرى فكر كند كه آن شكّ مستقر شود ، و بعد از آن مى تواند نماز را به هم بزند ، و بهتر آن است كه به قدرى فكر كند كه صورت نماز به هم بخورد.
تعداد شكهايى كه نبايد به آنها اعتنا كرد
مسأله ۱۱۷۵ ـ شكهايى كه نبايد به آنها اعتنا كرد از اين قرار است:
(اوّل) شكّ در چيزى كه محلّ به جا آوردن آن گذشته است ، مثل آن كه در ركوع شكّ كند كه حمد را خوانده يا نه.
(دوم) شكّ بعد از سلام نماز.
(سوم) شكّ بعد از گذشتن وقت نماز.
(چهارم) شكّ كثيرالشّك ، يعنى كسى كه زياد شكّ مى كند.
(پنجم) شكّ امام در شماره ركعتهاى نماز ، در صورتى كه مأموم شماره آنها را بداند ، و همچنين شكّ مأموم در صورتى كه امام شماره ركعتهاى نماز را بداند.
(ششم) شكّ در نمازهاى مستحبّى و نماز احتياط.
شک در انجام يكى از كارهاى واجب نماز
مسأله ۱۱۷۶ ـ اگر در بين نماز شكّ كند كه يكى از كارهاى واجب آن را انجام داده يا نه ـ مثلا شكّ كند كه حمد خوانده يا نه ـ چنانچه مشغول كارى كه بعد از آن واجب است نشده ، بايد آنچه را كه در انجام آن شكّ كرده به جا آورد ، و اگر به كارى كه بعد از آن است مشغول شده ـ مثلا در حال خواندن سوره شكّ كند كه حمد را خوانده يا نهـ به شكّ خود اعتنا نكند.
شک در بين خواندن آيه
مسأله ۱۱۷۷ ـ اگر در بين خواندن آيه اى شكّ كند كه آيه پيش را خوانده يا نه ، يا وقتى كه آخر آيه را مى خواند شكّ كند كه اوّل آن را خوانده يا نه ، بايد به شكّ خود اعتنا نكند.
شك در انجام كارهاى واجب رکوع یا سجود
مسأله ۱۱۷۸ ـ اگر بعد از ركوع يا سجود شكّ كند كه كارهاى واجب آن ، مانند ذكر و آرام بودن بدن را انجام داده يا نه بايد به شكّ خود اعتنا نكند.
شك در انجام ركوع يا ايستادن بعد از ركوع
مسأله ۱۱۷۹ ـ اگر در حالى كه به سجده مى رود شكّ كند كه ركوع كرده يا نه بنابر احتياط واجب برگردد و بايستد و ركوع را به جا آورد و نماز را تمام كند و دوباره بخواند ، و اگر شكّ كند كه بعد از ركوع ايستاده يا نه ، بايد برگردد و بايستد و بعد به سجده رفته و نماز را تمام كند.
شك در این که سجده يا تشهد را به جا آورده يا نه
مسأله ۱۱۸۰ ـ اگر در حال برخاستن شكّ كند كه سجده يا تشهّد را به جا آورده يا نه ، بايد برگردد و به جا آورد.
شک كسى كه نشسته يا خوابيده نماز مى خواند درآوردن سجده يا تشهد
مسأله ۱۱۸۱ ـ كسى كه نشسته يا خوابيده نماز مى خواند ، اگر موقعى كه حمد يا تسبيحات مى خواند شكّ كند كه سجده يا تشهّد را به جا آورده يا نه ، بايد به شكّ خود اعتنا نكند ، و اگر پيش از آن كه مشغول حمد يا تسبيحات شود شكّ كند كه سجده يا تشهّد را به جا آورده يا نه ، چنانچه نداند آن حالت ـ مثلا نشستن ـ آيا نشستن بدل از قيام است يا نه ، بايد برگردد و مشكوك را به جا آورد ، و اگر بداند كه بدل از قيام است ، چنانچه شكّ در تشهّد باشد بنابر احتياط واجب آن را به قصد قربت مطلقه ـ اعمّ از وجوب و استحباب ـ بياورد و نمازش صحيح است ، و اگر شكّ در سجده است ، بنابر احتياط واجب نماز را تمام كند و دوباره به جا آورد.
شك در انجام يكى از ركنهاى نماز چنانچه مشغول كار بعدی نشده
مسأله ۱۱۸۲ ـ اگر شكّ كند كه يكى از ركنهاى نماز را به جا آورده يا نه ، چنانچه مشغول كارى كه بعد از آن است نشده ، بايد آن را به جا آورد ، مثلا اگر پيش از خواندن تشهّد شكّ كند كه دو سجده را به جا آورده يا نه ، بايد به جا آورد ، و چنانچه بعد يادش بيايد كه آن ركن را به جا آورده ، در صورتى كه آن ركن ركوع يا دو سجده باشد نمازش باطل است.
شك در انجام عملى كه ركن نيست چنانچه مشغول كار بعدی نشده
مسأله ۱۱۸۳ ـ اگر شكّ كند عملى را كه ركن نيست به جا آورده يا نه ، چنانچه مشغول كارى كه بعد از آن است نشده بايد آن را به جا آورد ، مثلا اگر پيش از خواندن سوره شكّ كند كه حمد را خوانده يا نه ، بايد حمد را بخواند ، و اگر بعد از انجام آن يادش بيايد كه آن را به جا آورده ، نمازش صحيح است.
شك در انجام يكى از ركنهاى نماز چنانچه مشغول كار بعدی شده
مسأله ۱۱۸۴ ـ اگر شكّ كند كه ركنى را به جا آورده يا نه ، چنانچه مشغول كارى كه بعد از آن است شده بايد به شكّ خود اعتنا نكند ، مثلا موقعى كه مشغول خواندن تشهّد است اگر شكّ كند كه دو سجده را به جا آورده يا نه ، بايد به شكّ خود اعتنا نكند ، و اگر يادش بيايد كه آن ركن را به جا نياورده ، در صورتى كه تكبيرة الاحرام باشد ، نمازش باطل است ، چه داخل ركن بعد شده باشد يا نشده باشد ، و در غير آن چنانچه مشغول ركن بعد نشده ، بايد آن را به جا آورد ، و اگر مشغول ركن بعد شده نمازش باطل است ، مثلا اگر پيش از ركوع ركعتِ بعد يادش بيايد كه دو سجده را به جا نياورده ، بايد به جا آورد و اگر در ركوع يا بعد از آن يادش بيايد ، نمازش باطل است.
شك در انجام عملى كه ركن نيست چنانچه مشغول كار بعدی شده
مسأله ۱۱۸۵ ـ اگر شكّ كند عملى را كه ركن نيست به جا آورده يا نه ، چنانچه مشغول كارى كه بعد از آن است شده بايد به شكّ خود اعتنا نكند ، مثلا موقعى كه مشغول خواندن سوره است ، اگر شكّ كند كه حمد را خوانده يا نه ، بايد به شكّ خود اعتنا نكند ، و اگر بعد يادش بيايد كه آن را به جا نياورده ، در صورتى كه مشغول ركن بعد نشده بايد به جا آورد ، و اگر مشغول ركن بعد شده نمازش صحيح است ، بنابراين اگر مثلا در قنوت يادش بيايد كه سوره را نخوانده ، بايد بخواند ، و اگر در ركوع يادش بيايد نمازش صحيح است.
شك در گفتن سلام نماز یا درست گفتن آن
مسأله ۱۱۸۶ ـ اگر شكّ كند كه سلام نماز را گفته يا نه ، چنانچه مشغول نماز ديگر شده ، يا به واسطه انجام كارى كه صورت نماز را به هم مى زند از حال نمازگزار بيرون رفته ، بايد به شكّ خود اعتنا نكند ، و اگر پيش از اينها شكّ كند بايد سلام را بگويد اگر چه مشغول تعقيب باشد ، و اگر شكّ كند كه سلام را درست گفته يا نه در هر صورت به شكّ خود اعتنا نكند.
شك در صحت نماز و شک در دو طرفی که هر دو باطل باشد
مسأله ۱۱۸۷ ـ اگر بعد از سلام نماز شكّ كند كه نمازش صحيح بوده يا نه ـ مثلا شكّ كند ركوع كرده يا نه ـ يا بعد از سلام نماز چهار ركعتى شكّ كند كه چهار ركعت خوانده يا پنج ركعت ، به شكّ خود اعتنا نكند ، و مشهور فرموده اند: «اگر هر دو طرف شكّ او باطل باشد ، مثلا بعد از سلام نماز چهار ركعتى شكّ كند كه سه ركعت خوانده يا پنج ركعت ، نمازش باطل است.» ولى اين حكم محلّ اشكال است ، و احتياط واجب آن است كه يك ركعت ديگر بخواند و بعد از سلام نماز دو سجده سهو به جا آورد ، و نماز را هم اعاده نمايد.
شك در این كه نماز خوانده يا نه
مسأله ۱۱۸۸ ـ اگر بعد از گذشتن وقت نماز شكّ كند كه نماز خوانده يا نه ، يا گمان كند كه نخوانده ، خواندن آن لازم نيست ، ولى اگر پيش از گذشتن وقت شكّ كند كه نماز خوانده يا نه ، اگر چه گمان كند كه خوانده است بايد آن نماز را بخواند.
شك در این كه نماز را درست خوانده يا نه
مسأله ۱۱۸۹ ـ اگر بعد از گذشتن وقت شكّ كند كه نماز را درست خوانده يا نه ، به شكّ خود اعتنا نكند.
کسی که چهار ركعت خوانده ولى نمى داند به نيت ظهر خوانده يا عصر
مسأله ۱۱۹۰ ـ اگر بعد از گذشتن وقت نماز ظهر و عصر بداند چهار ركعت نماز خوانده ، ولى نداند به نيّت ظهر خوانده يا به نيّت عصر ، بايد چهار ركعت نماز قضا به نيّت نمازى كه بر او واجب است بخواند.
کسی که يك نماز خوانده ولى نداند سه ركعتى خوانده يا چهار ركعتى
مسأله ۱۱۹۱ ـ اگر بعد از گذشتن وقت نماز مغرب و عشاء بداند يك نماز خوانده ولى نداند سه ركعتى خوانده يا چهار ركعتى ، بايد قضاى نماز مغرب و عشاء را بخواند.
معناى كثير الشك
مسأله ۱۱۹۲ ـ كثيرالشّك كسى است كه عرفاً بگويند زياد شكّ مى كند ، و كسى كه حال او به نحوى باشد كه لااقل در هر سه نماز پشت سر هم يك مرتبه شكّ كند مصداق كثيرالشّك است ، و چنانچه زياد شكّ كردن از غضب يا ترس يا پريشانى حواس نباشد ، به شكّ خود اعتنا نكند.
وظيفه كثير الشك در به جا آوردن چيزى از اجزاء يا شرايط نماز
مسأله ۱۱۹۳ ـ كثيرالشّك اگر در به جا آوردن چيزى از اجزاء يا شرايط نماز شكّ كند ، بايد بنا بگذارد كه آن را به جا آورده ، مثلا اگر شكّ كند كه ركوع كرده يا نه ، بايد بنا بگذارد كه ركوع كرده است ، و اگر در به جا آوردن چيزى شكّ كند كه نماز را باطل مى كند ـ مثل اين كه شكّ كند كه نماز صبح را دو ركعت خوانده يا سه ركعت ـ بنا را بر صحّت بگذارد.
كسى كه در يك چيز نماز زياد شك مى كند
مسأله ۱۱۹۴ ـ كسى كه در يك چيز نماز زياد شكّ مى كند ، چنانچه در چيزهاى ديگر نماز شكّ كند بايد به دستور آن شكّ عمل نمايد ، مثلا كسى كه زياد شكّ مى كند سجده كرده يا نه ، اگر در به جا آوردن ركوع شكّ كند ، بايد به دستور آن رفتار نمايد ، يعنى اگر به سجده نرفته ركوع را به جا آورد ، و اگر به سجده رفته اعتنا نكند.
كسى كه در نماز مخصوصى زياد شك مى كند
مسأله ۱۱۹۵ ـ كسى كه در نماز مخصوصى ـ مثلا در نماز ظهر ـ زياد شكّ مى كند ، اگر در نماز ديگر ـ مثلا در نماز عصر ـ شكّ كند ، بايد به دستور شكّ رفتار نمايد.
كسى كه در جاى مخصوصى زياد شك مى كند
مسأله ۱۱۹۶ ـ كسى كه فقط وقتى در جاى مخصوصى نماز مى خواند زياد شكّ مى كند ، اگر در غير آن جا نماز بخواند و شكّى براى او پيش آيد ، بايد به دستور شكّ عمل نمايد.
شك كند در این كه كثير الشك شده يا نه یا به حال معمولى برگشته يا نه
مسأله ۱۱۹۷ ـ اگر انسان شكّ كند كه كثيرالشّك شده يا نه ، بايد به دستور شكّ عمل نمايد ، و كثيرالشّك تا وقتى يقين نكند كه به حال معمولى مردم برگشته ، بايد به شكّ خود اعتنا نكند.
كثير الشك اگر اعتنا نكند و بعد يادش بيايد رکنی را نياورده
مسأله ۱۱۹۸ ـ كسى كه زياد شكّ مى كند ، اگر شكّ كند ركنى را به جا آورده يا نه و اعتنا نكند ، بعد يادش بيايد كه آن را به جا نياورده ، در صورتى كه تكبيرة الاحرام باشد ، نمازش باطل است ، چه داخل ركن بعد شده باشد يا نشده باشد ، و در غير آن چنانچه مشغول ركن بعد نشده ، بايد آن را به جا آورد ، و اگر مشغول ركن بعد شده نمازش باطل است ، مثلا اگر شكّ كند كه ركوع كرده يا نه و اعتنا نكند ، چنانچه پيش از سجده دوم يادش بيايد كه ركوع نكرده است بايد بر گردد و ركوع كند ، و اگر در سجده دوم يادش بيايد نمازش باطل است.
كثير الشك اگر اعتنا نكند و بعد يادش بيايد غیر رکنی را نیاورده
مسأله ۱۱۹۹ ـ كسى كه زياد شكّ مى كند ، اگر شكّ كند چيزى را كه ركن نيست به جا آورده يا نه و اعتنا نكند و بعد يادش بيايد كه آن را به جا نياورده ، چنانچه از محلّ به جا آوردن آن نگذشته ، بايد آن را به جا آورد ، و اگر از محلّ آن گذشته نمازش صحيح است ، مثلا اگر شكّ كند كه حمد خوانده يا نه و اعتنا نكند ، چنانچه در قنوت يادش بيايد كه آن را نخوانده ، بايد بخواند ، و اگر در ركوع يادش بيايد نمازش صحيح است.
شک امام جماعت يا مأموم در شماره ركعتهاى نماز
مسأله ۱۲۰۰ ـ اگر امام جماعت در شماره ركعتهاى نماز شكّ كند ، مثلا شكّ كند كه سه ركعت خوانده يا چهار ركعت ، چنانچه مأموم يقين يا گمان داشته باشد كه مثلا چهار ركعت خوانده ، و به امام بفهماند كه چهار ركعت خوانده است ، امام بايد نماز را تمام كند و نماز احتياط ندارد ، و نيز اگر امام يقين يا گمان داشته باشد كه چند ركعت خوانده است و مأموم در شماره ركعتهاى نماز شكّ كند ، بايد به شكّ خود اعتنا ننمايد.
شک در شماره ركعتهاى نماز مستحبى
مسأله ۱۲۰۱ ـ اگر در شماره ركعتهاى نماز مستحبّى شكّ كند ، چنانچه طرف بيشتر شكّ نماز را باطل مى كند ، بايد بنا را بر كمتر بگذارد ، مثلا اگر در نافله صبح شكّ كند كه دو ركعت خوانده يا سه ركعت ، بايد بنا بگذارد كه دو ركعت خوانده است ، و اگر طرف بيشتر شكّ نماز را باطل نمى كند ـ مثلا شكّ كند كه دو ركعت خوانده يا يك ركعت ـ به هر طرف شكّ عمل كند نمازش صحيح است.
كم و زیاد شدن ركن در نافله
مسأله ۱۲۰۲ ـ كم شدن ركن نافله را باطل مى كند ، ولى زياد شدن ركن در آن اشكال ندارد ، پس اگر يكى از كارهاى نافله را فراموش كند و موقعى يادش بيايد كه مشغول ركن بعد از آن شده ، بايد آن كار را انجام دهد ، و دوباره آن ركن را به جا آورد ، مثلا اگر در بين ركوع يادش بيايد كه سوره حمد را نخوانده ، بايد برگردد و حمد را بخواند و دوباره به ركوع رود.
