سایت رسمی دفتر حضرت آيت الله العظمى وحيد خراسانى

وقوف به عرفات و ترک قسمتی از آن عالماً و عامداً یا نسیاناً و جاهلاً

مسأله ۳۶۷ ـ كوچ كردن از عرفات، پيش از غروب آفتاب از روى علم و عمد حرام است، ولى حجّ را فاسد نمى كند، پس اگر پيش از غروب دوباره برگردد چيزى بر او نيست، و اگر برنگردد بايد يك شتر در روز عيد بكشد، و احتياط واجب آن است كه آن را در منى بكشد.
و اگر نتواند بايد هيجده روز در مكّه يا در راه بازگشت به اهلش يا بعد از رسيدن به آنان روزه بگيرد، و احتياط واجب آن است كه هيجده روز را پشت سرهم روز بگيرد.
و اين حكم نسبت به كسى كه از روى فراموشى يا جهل به حكم از عرفات كوچ كند نيز جارى است، يعنى بعد از آن كه يادش آمد يا علم به حكم پيدا كرد بايد برگردد، پس اگر در اين صورت برنگردد، ثبوت كفّاره ذكر شده و بدل آن ـ روزه گرفتن ـ بر او محلّ اشكال است.

حکم قاضی عامه بر اول ماه

مسأله ۳۶۸ ـ هرگاه هلال ماه ذى الحجّه براساس ضوابطى كه در فقه شيعه بيان شده ثابت نشود، ولى براى قاضى اهل سنّت ثابت شود، و برطبق آن حكم كند، در آن دو صورت است:
اوّل: آن كه احتمال مطابقت حكم او با واقع داده شود، و عمل به احتياط هم مخالف با تقيّه باشد، كه در اين صورت واجب است متابعت آنها و وقوف با آنها و ترتيب همه آثار ثبوت هلال در مناسك حجّش، و اگر عمل به احتياط مخالف با تقيّه نباشد، احتياط آن است كه مناسك را هم بر طبق حكم آنها انجام دهد، و هم بر طبق وظيفه اوّليّه خودش، اگرچه اقوى كفايت انجام بر طبق حكم آنها است.
دوم: آن كه يقين پيدا شود حكم آنها مخالف واقع است، كه در اين صورت براى كفايت انجام اعمال برطبق حكم آنها وجهى هست، ولى احتياط واجب آن است كه جمع كند بين عمل به وظيفه اوّليّه خودش و ترتيب آثار بر حكم آنها ـ مثل وقوف با آنها ـ در صورتى كه اين جمع مخالف با تقيّه نباشد، وگرنه اگر متمكّن از وقوف اضطرارى در مزدلفه باشد و مخالف تقّيه نباشد، احتياط واجب آن است كه آن را انجام دهد، و حجّش صحيح است.
و اگر متمكّن از اين هم نباشد، احتياط واجب آن است كه چنانچه وجوب حجّ بر او ثابت و مستقر شده است در سال بعد دوباره به جا آورد.
و اگر مستقر نشده است ـ مثل كسى كه در همين سال مستطيع شده باشد و استطاعتش تا سال بعد باقى نماند ـ چيزى بر او نيست، و اگر استطاعتش باقى ماند، يا دوباره مستطيع شد، احتياط واجب آن است كه دوباره حجّ را به جا آورد.

وقوف در مزدلفه

سومين واجب حجّ تمتّع وقوف در «مزدلفه» است، و «مزدلفه» نام مكانى است كه به آن مشعرالحرام گفته مى شود، و حدود آن حدّ فاصل بين «مأزمين» تا به «حياض» تا به «وادى مُحَسَّر» مى باشد، و چنانچه جمعيت زياد و جا كم باشد مى توانند در «مأزمين» هم وقوف كنند.
و معتبر است وقوف در مشعر با قصد وقوف و براى تقرّب به خداوند متعال باشد.

وقوف در مشعرالحرام در شب عید

مسأله ۳۶۹ ـ هرگاه از عرفات كوچ كند، احوط و اولى آن است كه مقدارى از شب عيد را در مزدلفه بماند.

وقوف در مشعرالحرام و مقداری از آن که رکن است

مسأله ۳۷۰ ـ وقوف در مزدلفه از طلوع فجر روز عيد واجب است، و احتياط واجب آن است كه تا طلوع آفتاب در آن جا بماند، و ركن از آن، وقوف مقدارى از اين مدّت است، بنابراين اگر مقدارى از بين طلوع فجر تا طلوع آفتاب را وقوف داشته باشد ـ اگرچه در باقى مدّت عمداً وقوف را ترك كند ـ حجّش صحيح است.

وقوف در مشعرالحرام در شب عید برای ذوی الاعذار

مسأله ۳۷۱ ـ كسانى كه معذورند، مانند زنان و بچه ها و اشخاص ضعيف ـ مثل پيرمردها و افراد مريض ـ و كسى كه ترس از ماندن دارد، مى توانند مقدارى از شب عيد را در مزدلفه بمانند و پيش از طلوع فجر از آن جا به طرف منى كوچ كنند، و ثبوت اين حكم براى كسى كه سرپرستى افراد معذور به عهده اوست، محل اشكال است.

وقوف لیلیه در مشعرالحرام و ترک وقوف اختیاری از روی جهل به حکم

مسأله ۳۷۲ ـ كسى كه شب عيد در مزدلفه وقوف كرده، ولى پيش از طلوع فجر از آن جا به منى از روى جهل به حكم كوچ كرده، حجّش صحيح است و بايد يك گوسفند كفّاره دهد.

وقوف نهاریه در مشعرالحرام و ترک وقوف اختیاری از روی فراموشی یا عذر دیگر

مسأله ۳۷۳ ـ كسى كه متمكّن از وقوف اختيارى در مزدلفه ـ يعنى وقوف بين طلوع فجر و آفتاب ـ نباشد چه به علّت فراموشى باشد يا هر عذر ديگرى، مى تواند به وقوف اضطرارى در آن جا اكتفا نمايد، و مقصود از وقوف اضطرارى آن است كه مدتى را از بين طلوع آفتاب تا ظهر روز عيد در آن جا وقوف كند.

ادراك وقوف در عرفات و مشعر يا يكى از آن دو

بيان شد كه هريك از وقوف در عرفات و مزدلفه دو قسم دارد: وقوف اختيارى و اضطرارى، و هرگاه مكلّف وقوف اختيارى هردو را درك كند، حجّش بى اشكال صحيح است، وگرنه در آن چند صورت است:
اوّل: آن كه هيچ كدام از دو وقوف اختيارى و اضطرارى عرفات و مشعر را درك نكند، و در اين صورت حجّش باطل است، و بايد با همان احرامى كه براى حجّ بسته يك عمره مفرده به جا آورد، و در صورتى كه وجوب حجّ بر او مستقر بوده يا استطاعت او تا سال بعد باقى بماند، بايد دوباره در سال بعد حجّ را به جا آورد.
دوم: آن كه وقوف اختيارى عرفات و اضطرارى مزدلفه را درك كند.
سوم: آن كه وقوف اضطرارى عرفات و اختيارى مزدلفه را درك كند، و در اين صورت و صورت قبل حجّ او بى اشكال صحيح است.
چهارم: آن كه وقوف اضطرارى عرفات و اضطرارى مزدلفه را درك كند، و اقوى در اين صورت نيز صحّت حجّش مى باشد.
پنجم: آن كه فقط وقوف اختيارى مزدلفه را درك كند، و در اين صورت نيز حجّش صحيح است.
ششم: آن كه فقط وقوف اضطرارى مزدلفه را درك كند، و اقوى در اين صورت بطلان حجّ است، و بايد با احرامى كه براى حجّ بسته يك عمره مفرده به جا آورد، و در سال بعد دوباره به حجّ برود.
هفتم: آن كه فقط وقوف اختيارى عرفات را درك كند، و اقوى در اين صورت نيز بطلان حجّ است، و حجّ او منقلب به عمره مفرده شده ـ و بايد با احرامى كه براى حجّ بسته يك عمره مفرده به جا آورد ـ و يك صورت استثنا مى شود، و آن اين است كه پس از وقوف اختيارى عرفات شب عيد را در مزدلفه مانده باشد، و پيش از طلوع فجر ـ از روى جهل به حكم ـ به طرف منى كوچ كرده باشد، كه در اين صورت حكم به صحّت حجّ مى شود، ولى اگر بتواند به مزدلفه تا پيش از ظهر روز عيد برگردد، بايد برگردد و مقدارى در آن جا وقوف كند، و با عدم امكان، حجّش صحيح است، و در هر دو صورت ـ امكان و عدم آن ـ بايد يك گوسفند كفّاره بكشد.
هشتم: آن كه فقط وقوف اضطرارى عرفات را درك كند، و در اين صورت حجّش باطل است، و بايد آن را عمره مفرده قرار دهد. (يعنى با همان احرام حجّ عمره مفرده به جا آورد.)

واجبات منى

پس از وقوف در مزدلفه واجب است مكلّف به طرف منى حركت كند، و در آن جا سه عمل انجام دهد:

۱ ـ رمى جمره عقبه

چهارمين واجب حجّ، رمى جمره عقبه در روز عيد است، و در آن چند چيز معتبر است:
۱ ـ آن كه رمى را با قصد انجام آن و براى تقرّب به خداوند متعال انجام دهد.
۲ ـ آن كه رمى را با پرتاب هفت ريگ انجام دهد، و كمتر از آن كفايت نمى كند، همچنان كه پرتاب غير ريگ از بقيّه اجسام كفايت نمى كند.
۳ ـ آن كه ريگها را يكى پس از ديگرى پرتاب كند، بنابر اين پرتاب دو ريگ يا بيشتر با هم كفايت نمى كند.
۴ ـ آن كه ريگها به خود جمره برسد.
۵ ـ آن كه رسيدن آنها به جمره به واسطه پرتاب باشد، بنابراين گذاشتن آنها روى جمره كفايت نمى كند، و ظاهر اين است كه اگر ريگى را پرتاب كند و در راه با چيزى برخورد كند و سپس به جمره اصابت نمايد، كفايت مى كند، ولى اگر جسمى كه در راه با آن برخورد كرده سفت باشد كه باعث جهيدن ريگ به طرف جمره و اصابت به آن شود، كفايت نمى كند.
۶ ـ آن كه پرتاب ريگها بين طلوع و غروب آفتاب صورت گيرد، ولى زنان و بقيه كسانى كه جايز است شب عيد از مشعر به طرف منى كوچ كنند ـ كه در مسأله (۳۷۱) گذشت ـ مى توانند در همان شب رمى نمايند.
۷ ـ آن كه ريگها با دست پرتاب شود، بنابراين پرتاب با غير آن، مثل پرتاب با پا يا با كمك گرفتن از بعضى از ابزار كه براى پرتاب ساخته شده، كفايت نمى كند.

شک در انجام رمی یا صحّت آن یا اصابت ریگها

مسأله ۳۷۴ ـ اگر پس از پايان رمى شك كند كه آن را به طور صحيح انجام داده يا نه، حكم به صحّت آن مى شود، و اگر شك كند كه رمى كرده يا نه، بايد رمى كند، و اگر شك كند كه ريگها يا بعضى از آنها به جمره اصابت كرده يا نه، بايد مقدار مشكوك را دوباره انجام دهد، ولى اگر شك در رمى كردن يا اصابت ريگها به جمره پس از وارد شدن در عملى باشد كه بايد پس از رمى انجام داد، يا پس از فرا رسيدن شب حاصل شود، لازم نيست به شك اعتنا شود.

ریگها و آنچه در آن معتبر است

مسأله ۳۷۵ ـ در ريگها امورى معتبر است:
۱ ـ آن كه از حرم باشند، و افضل آن است كه از مشعر باشند.
۲ ـ آن كه از مسجدالحرام و مسجد خيف برداشته نشوند، بلكه بعيد نيست بقيّه مساجد هم ملحق به اين دو باشند.
۳ ـ آن كه ـ بنابر احتياط واجب ـ بكر باشند، يعنى قبلا از ريگها براى پرتاب جمره استفاده نشده باشد.
و مستحب است ريگها رنگين و نقطه دار و سست و به اندازه سرانگشت باشند.

جمره و رمی به مقدار اصلی آن و حکم صورت عدم تمکّن

مسأله ۳۷۶ ـ اگر بر طول جمره افزوده شود، احتياط واجب آن است كه به مقدار اصلى جمره رمى شود، و چنانچه متمكّن نباشد مقدار اصلى را رمى كند، بايد خودش مقدار افزوده شده را رمى كند و براى رمى مقدار اصلى هم نايب بگيرد، و در اين حكم بين عالم و جاهل و كسى كه فراموش كرده فرقى نيست.

فراموش کردن رمی تا شب یا روز یازدهم یا بعد از آن

مسأله ۳۷۷ ـ چنانچه از روى فراموشى يا جهل به حكم روز عيد رمى نكند، تا روز سيزدهم هرگاه علم پيدا كرد يا يادش آمد بايد آن را تدارك كند، پس اگر در شب علم پيدا كند يا يادش بيايد، بايد در روز فرداى آن شب رمى كند مگر از كسانى باشد كه رمى در شب براى آنها جايز است، و اقوى آن است كه بين رمى ادايى همان روز و قضاى گذشته فاصله بيندازد، و اوّل قضا را انجام دهد و بعد رمى همان روز را، و احتياط واجب آن است كه قضا در اوّل روز و رمى همان روز در وقت ظهر باشد، و اين مطلب در رمى جمرات هم ذكر خواهد شد.
و اگر بعد از روز سيزدهم علم پيدا كند يا يادش بيايد، احتياط واجب آن است كه به منى برود و رمى نمايد، و در سال بعد هم يا خودش رمى نمايد و يا نايب بگيرد كه از طرف او رمى نمايد.
و اگر پس از بيرون رفتن از مكّه علم پيدا كند يا يادش بيايد، واجب نيست برگردد، بلكه احتياط واجب آن است كه در سال بعد يا خودش رمى نمايد و يا نايب بگيرد.

ترک رمی در روز عید و انجام طواف

مسأله ۳۷۸ - چنانچه از روى جهل یا فراموشى روز عید رمى نکند، و پس از طواف عالم شود، یا یادش بیاید و رمى نماید، واجب نیست طواف را دوباره به جا آورد، اگر چه احتیاط مستحب آن است که دوباره به جا آورده شود.
و اگر از روى علم و عمد رمى نکند و طواف را به جا آورد، ظاهر این است که طوافش باطل است، و واجب است پس از رمى دوباره آن را به جا آورد.

۲ ـ قربانى كردن ـ ذبح گوسفند و گاو يا نحر شتر ـ در منى

پنجمين واجب حجّ، قربانى كردن گوسفند يا گاو يا شتر در منى است، و معتبر است اين عمل را به قصد قربانى كردن در حجّ و براى تقرّب به خداوند متعال انجام دهد، و معتبر است آن را در روز انجام دهد، و قربانى كردن در شب كفايت نمى كند اگرچه جاهل باشد.
بلى، براى خائف ـ كسى كه مى ترسد در روز قربانى كند ـ قربانى كردن در شب جايز است، و واجب است قربانى كردن بعد از رمى جمره عقبه باشد، ولى چنانچه از روى جهل يا فراموشى پيش از رمى قربانى نمايد صحيح است.
و واجب است ذبح يا نحر در منى باشد، و در صورتى كه تا آخر روزهاى تشريق، روز يازدهم و دوازدهم و سيزدهم، نتواند ـ اگرچه به جهت تقيّه ـ در منى قربانى كند، يا قربانى كردن در آن جا براى او حرجى باشد، بنابر احتياط واجب در «وادى محسَّر» قربانى كند، و همچنين احتياط واجب آن است كه اگر از اين هم متمكّن نباشد در مكّه قربانى كند، و اگر از اين هم متمكّن نباشد يا حرجى باشد مى تواند در هر جاى حرم كه بخواهد قربانى كند.

تأخیر قربانی تا آخر ایام تشریق یا تا آخر ذی‌حجه و انجام قربانی بعد از طواف

مسأله ۳۷۹ - بعید نیست به تأخیر انداختن قربانى کردن تا آخر روزهاى تشریق جایز باشد، اگرچه احوط و افضل آن است که در روز عید انجام شود، و در صورتى که به جهت عذرى ـ مانند فراموشى یا جهل به حکم - از روزهاى تشریق به تأخیر بیندازد، باید - هر وقت عذر برطرف شد - قربانى کند، و اگر عذرش باقى بود، جایز است تا آخر ذى الحجّه تأخیر اندازد.
و اگر پس از طواف یادش آمد یا علم پیدا کرد و تدارک نمود، واجب نیست طواف را دوباره انجام دهد، اگرچه احتیاط مستحب آن است که دوباره آن را انجام دهد، ولى اگر از روى علم و عمد قربانى نکند و طواف را انجام دهد، ظاهر این است که طوافش باطل است و واجب است پس از قربانى کردن دوباره آن را انجام دهد.

کفایت قربانی برای یک شخص

مسأله ۳۸۰ ـ يك قربانى، تنها براى يك شخص كفايت مى كند.

قربانی و نوع و شرائط آن

مسأله ۳۸۱ ـ قربانى بايد گاو يا گوسفند يا شتر باشد، و شتر بايد پنج سال را تمام كرده، و وارد سال ششم شده باشد، و گاو و بز ـ بنابر احتياط ـ بايد دو سال را تمام كرده، و وارد سال سوم شده باشد، و همچنين احتياط واجب آن است كه گوسفند يك سال را تمام كرده، و وارد سال دوم شده باشد.
و اگر پس از قربانى كردن براى او معلوم شود كه قربانى سنِّ لازم را نداشته، كافى نيست و بايد دوباره قربانى كند.
و معتبر است در قربانى كه اعضاى آن تمام باشد، بنابراين اگر يك چشم را نداشته باشد، يا لنگ، يا گوش بريده، يا شاخ داخلى اش شكسته، يا نقص ديگرى مانند آن را داشته باشد، كفايت نمى كند، و اظهر اين است كه اخته (خصىّ) نيز كفايت نمى كند. (و مقصود از شاخ داخلى، شاخى است سفيد و كوچك كه در درون شاخ معمولى قرار دارد.)
و معتبر است از نظر عرفى لاغر نباشد، و احوط و اولى آن است كه مريض هم نباشد، و رگهاى دو تخم و خودِ دو تخمش را نكوبيده باشند، و آن قدر پير نباشد كه مغز استخوانهايش آب شده باشد.
و نيز گوشش سوراخ نباشد، و به حسب اصل خلقتش بى شاخ و بى دم نباشد.
و احتياط واجب آن است كه در صورتى كه ميسّر است گوشش شكافته شده نباشد.

قربانی را که به اعتقاد سالم بودن خریده بعد پرداخت قیمت عیبش معلوم شود

مسأله ۳۸۲ - اگر قربانى را به اعتقاد سالم بودن بخرد، و پس از پرداخت قیمت معلوم شود معیوب است، اکتفا کردن به آن جایز است.

قربانی و کسی که در ایام تشریق متمکن از تهیة آن با شرائطش نبوده و حکم حیوان اخته در این فرض

مسأله ۳۸۳ ـ چنانچه متمكّن از تهيّه قربانى داراى شرايط در روزهاى تشريق ـ يازدهم و دوازدهم و سيزدهم ـ نباشد احتياط واجب آن است كه جمع كند بين آنچه متمكّن از تهيّه آن است و بدل از قربانى، يعنى روزه گرفتن، مگر اين كه نقص حيوان اخته بودن آن باشد، كه در اين صورت با عدم تمكّن تهيه سالم، به آن اكتفا مى شود.

اعتقاد به چاقی قربانی و کشف خلاف در آن

مسأله ۳۸۴ ـ اگر حيوانى را به اعتقاد چاق بودن بخرد و بعد معلوم شود كه لاغر است، كفايت مى كند، ولى اگر آن را به غيرِ خريد ـ مثل ارث يا هبه و مانند اين دو ـ تملّك كند، و به اعتقاد چاق بودن قربانى كند و بعد معلوم شود لاغر بوده، كفايت آن محلّ اشكال است.

شک در انجام قربانی یا در شرائط صحّت آن

مسأله ۳۸۵ ـ اگر حيوان را قربانى كند و سپس شك كند كه داراى شرايط بوده يا نه، در صورتى كه احتمال دهد حين قربانى كردن شرايط را در او احراز كرده، حكم به صحّت قربانى مى شود، همچنين است اگر پس از قربانى كردن شك كند حيوان را در منى قربانى كرده يا جاى ديگرى.
و اگر شك كند قربانى كرده يا نه، چنانچه پس از داخل شدن در اعمالى كه بايد بعد از قربانى انجام داد ـ مثل تقصير يا حلق ـ شك پيدا شود، بنا را بر آن بگذارد كه قربانى كرده است، و اگر پيش از آن باشد بايد قربانى كند.
و هرگاه در شرطى از شرايط شك داشته باشد، و با اين حال حيوان را به قصد قربت اگر چه رجاءً ـ يعنى به اميد اين كه داراى شرط باشد، و اگر نباشد قربانى ديگرى انجام دهد ـ بكشد، و بعد معلوم شود كه داراى شرايط بوده است كفايت مى كند.

قربانی که هنگام خریدن سالم بوده و بعداً مریض یا معیوب شده یا عضوی از او بشکند

مسأله ۳۸۶ ـ چنانچه حيوان سالمى را براى قربانى كردن بخرد و پس از خريد، حيوان مريض شود، يا عضوى از او بشكند، يا عيب ديگرى پيدا كند، قربانى كردن همان كفايت مى كند، ولى احتياط مستحب آن است كه حيوان ديگرى كه سالم است نيز با او قربانى كند.

قربانی و گم شدن آن

مسأله ۳۸۷ ـ اگر حيوانى را براى قربانى بخرد و گم شود، چنانچه نداند كه كسى آن را پيدا كرده و از طرف او در منى قربانى كرده است، بايد حيوان ديگرى بخرد و قربانى كند.
و اگر ديگرى را خريد، ولى پيش از قربانى كردنش اوّلى پيدا شد، بايد اوّلى را قربانى كند و مخيّر است دومى را قربانى كند يا نكند، اگرچه احوط و اولى آن است كه دومى را هم قربانى كند.
و اگر پس از قربانى كردن دومى، اوّلى پيدا شود، احتياط واجب آن است كه اوّلى را هم قربانى كند.

قربانی و گم شدن آن و حکمش برای کسی که آن را پیدا کرده

مسأله ۳۸۸ ـ اگر كسى حيوانى را كه براى قربانى خريده شده و گم شده پيدا كند، بايد روز دهم و يازدهم و دوازدهم حيوان را تعريف كند، پس اگر صاحبش را نيافت بايد آخر روز دوازدهم حيوان را از طرف او قربانى كند.

قربانی و کسی که متمکن از آن نبوده ولی قیمتش را دارد

مسأله ۳۸۹ ـ كسى كه حيوانى براى قربانى پيدا نكند، و قيمت آن را داشته باشد بايد قيمت را نزد شخص ثقه اى به امانت بگذارد تا با آن حيوانى را ـ اگرچه تا آخر ذى الحجّه ـ بخرد و از طرف صاحب پول قربانى كند.
پس اگر ماه ذى الحجّه گذشت و قربانى نكرد، بايد در ذى الحجّه سال بعد براى او قربانى كند.

قربانی و کسی که متمکن از آن نبوده و قیمتش را هم ندارد

مسأله ۳۹۰ ـ هرگاه متمكّن از قربانى و از قيمت آن نباشد بايد به جاى آن ده روز روزه بگيرد، سه روز آن در حجّ و هفت روز زمانى كه به بلدش برگشت، و اقوى آن است كه سه روز را در روز هفتم و هشتم و نهم ذى الحجّه بگيرد، همچنان كه اقوى آن است كه سه روز و هفت روز را بايد پى درپى بگيرد، و اگر به بلدش برنگردد و در مكّه بماند، بايد صبر كند تا همسفرانش به بلدشان برگردند يا يك ماه بگذرد، بعد هفت روز را روزه بگيرد.

روزه ای که بدل از قربانی است

مسأله ۳۹۱ ـ كسى كه واجب است سه روز در حجّ روزه بگيرد، اگر متمكّن نباشد روز هفتم ذى الحجّه را روزه بگيرد، احتياط واجب آن است كه روز هشتم و نهم را نگيرد بلكه سه روز را پس از روز سيزدهم پى درپى بگيرد.
و اگر متمكّن نباشد روز هشتم را روزه بگيرد، بايد روزه گرفتن را تا بعد از بازگشت از منى به تأخير اندازد، و احتياط واجب آن است كه تا بعد از روز سيزدهم به تأخير اندازد.
و احوط و اولى آن است كه بعد از گذشتن ايام تشريق مبادرت به روزه گرفتن نمايد، اگرچه اقوى آن است كه تا ذى الحجّه تمام نشده مى تواند انجام دهد.
و اگر پس از بازگشت از منى متمكّن نباشد، بايد در راه بازگشت به بلدش و يا در بلدش روزه بگيرد، و احتياط واجب آن است كه بين سه روز و هفت روز جمع نكند.
و چنانچه تا اوّل ماه محرّم سه روز را نگيرد، روزه گرفتن ساقط مى شود، و بايد در سال بعد قربانى كند.