زنى كه شوهرش گم شده
مسأله ۲۶۰۴ ـ زنى كه شوهرش گم شده ، اگر بخواهد به ديگرى شوهر كند بايد نزد مجتهد عادل برود و به دستور او عمل نمايد.
طلاق دادن پدر و جد پدرى نسبت به زن ديوانه دائمى
مسأله ۲۶۰۵ ـ پدر و جدّ پدرى ديوانه دائمى مى توانند زن او را با وجود مصلحت طلاق بدهند.
طلاق زن دائمى یا بخشش مدت در متعه طفل توسط پدر و جد پدری
مسأله ۲۶۰۶ ـ پدر و جدّ پدرى نمى توانند زن دائمى طفل خودرا طلاق بدهند ، و اگر پدر يا جدّ پدرى براى طفل خود زنى را متعه كند ، اگرچه مقدارى از زمان تكليف بچّه جزء مدّت متعه باشد ـ مثلا براى پسر چهارده ساله خودش زنى را دو ساله متعه كند ـ چنانچه صلاح بچّه باشد مى توانند مدّت آن زن را ببخشند.
ازدواج با زنى كه عدالت شهود طلاقش ثابت نشد
مسأله ۲۶۰۷ ـ اگر عدالت دو نفر به طريقى كه در شرع معيّن شده براى مرد ثابت شود ، و زن خودرا پيش آنان طلاق دهد ، ديگرى كه عدالت آنان نزدش ثابت نشده مى تواند آن زن را بعد از تمام شدن عدّه اش براى خود يا براى ديگرى عقد كند ، اگرچه احتياط مستحبّ آن است كه از ازدواج با او خوددارى نمايد و براى ديگرى هم او را عقد نكند.
مطالبه شوهر، نفقه بين زمان طلاق و زمان اعلام به زن خود
مسأله ۲۶۰۸ ـ اگر كسى زن خودرا بدون اين كه او بفهمد طلاق دهد ، چنانچه مخارج او را مثل وقتى كه زنش بوده بدهد ، و مثلا بعد از يك سال بگويد: يك سال پيش تورا طلاق دادم ، و شرعاً هم ثابت كند ، مى تواند چيزهايى را كه در مدّتى كه نفقه زن بر او نبوده و به او داده ، اگر مصرف نكرده است از او پس بگيرد ، ولى چيزهايى را كه مصرف كرده نمى تواند از او مطالبه نمايد.
تعريف غصب و گناه كبيره بودن آن
غصب آن است كه انسان از روى ظلم بر مال يا حقّ كسى مسلّط شود ، و اين يكى از گناهان بزرگ است كه اگر كسى انجام دهد در قيامت به عذاب سخت گرفتار مى شود.
از حضرت پيغمبر اكرم (صلى الله عليه وآله وسلم) روايت شده است كه: هركس يك وجب زمين از ديگرى غصب كند ، در قيامت آن زمين را از هفت طبقه آن مثل طوق به گردن او مى اندازند.
ممانعت كردن مردم از استفاده جاهاى عمومی و از جاى كسى در مسجد
مسأله ۲۶۰۹ ـ اگر انسان نگذارد مردم از مسجد و مدرسه و پل و جاهاى ديگرى كه براى عموم ساخته شده استفاده كنند ، حقّ آنان را غصب نموده ، و همچنين است اگر كسى در مسجد جايى را براى خود بگيرد و ديگرى نگذارد از آن جا استفاده نمايد.
گرفتن چيزى را كه گرو گذاشته قبل از آنكه طلب طلبكار را بدهد
مسأله ۲۶۱۰ ـ چيزى را كه انسان پيش طلبكار گرو مى گذارد بايد پيش او بماند كه اگر طلب او را ندهد طلب خودرا از آن به دست آورد ، پس اگر پيش از آن كه طلب او را بدهد آن چيزرا از او بگيرد ، حقّ او را غصب كرده است.
غصب مالى را كه نزد كسى گرو گذاشته اند
مسأله ۲۶۱۱ ـ مالى را كه نزد كسى گرو گذاشته اند ، اگر ديگرى غصب كند صاحب مال و طلبكار مى توانند چيزى را كه غصب كرده از او مطالبه نمايند ، و چنانچه آن چيزرا از او بگيرند باز هم در گرو است ، و اگر آن چيز از بين برود و عوض آن را بگيرند ، آن عوض هم مثل خود آن چيز گرو مى باشد.
برگرداندن چيزى را كه غصب كرده يا عوض آن را اگر تلف شده
مسأله ۲۶۱۲ ـ اگر انسان چيزى را غصب كند ، بايد به صاحبش برگرداند ، و اگر آن چيز از بين برود بايد عوض آن را به او بدهد.
منافع آنچه غصب كرده
مسأله ۲۶۱۳ ـ اگر از آنچه غصب كرده منفعتى به دست آيد ـ مثلا از گوسفندى كه غصب كرده برّه اى پيدا شود ـ مال صاحب مال است ، و نيز كسى كه مثلا خانه اى را غصب كرده ، اگرچه در آن ننشيند بايد اجاره آن را بدهد.
غصب مالی از بچه يا ديوانه
مسأله ۲۶۱۴ ـ اگر از بچّه يا ديوانه چيزى را كه مال آنها است غصب كند ، بايد آن را به ولىّ او بدهد ، و اگر از بين رفته بايد عوض آن را بدهد.
هرگاه دو نفر با هم چيزى را غصب كنند
مسأله ۲۶۱۵ ـ هرگاه دو نفر باهم چيزى را غصب كنند ، اگر هريك مسلّط بر نصف آن باشد ، هركدام ضامن نصف آن است ، و اگر بر تمام آن مسلّط باشد ، هركدام ضامن تمام آن است.
مخلوط کردن چيزى را كه غصب كرده با چيز ديگرى
مسأله ۲۶۱۶ ـ اگر چيزى را كه غصب كرده با چيز ديگرى مخلوط كند ـ مثلا گندمى را كه غصب كرده با جو مخلوط نمايد ـ چنانچه جدا كردن آنها ممكن است ، اگرچه زحمت داشته باشد بايد جدا كند و به صاحبش برگرداند.
خراب کردن چيزى را غصب كرده
مسأله ۲۶۱۷ ـ اگر شخصى چيزى را غصب كند كه در آن صنعتى بكار رفته باشد ـ مانند طلايى كه آن را گوشواره ساخته باشند ـ و آن را خراب كند ، بايد مادّه آن را با قيمت آن صنعت و صفت به صاحبش بدهد ، و اگر قيمت مادّه بعد از خرابى از قيمت آن قبل از خرابى كمتر شده باشد بايد ما به التفاوت را هم بپردازد ، و چنانچه بگويد آن را مثل اوّلش مى سازم ، مالك ملزم نيست قبول كند ، و مالك هم نمى تواند او را الزام كند كه مثل اوّلش بسازد.
تغییر دادن غاصب مال را و صاحب مال بگويد همين را بده
مسأله ۲۶۱۸ ـ اگر چيزى را كه غصب كرده به طورى تغيير دهد كه از اوّلش بهتر شود ـ مثلا طلايى را كه غصب كرده گوشواره بسازد ـ چنانچه صاحب مال بگويد مال را به همين صورت بده ، بايد به او بدهد ، و نمى تواند براى زحمتى كه كشيده مزد بگيرد ، و همچنين بدون اجازه مالك حقّ ندارد آن را به صورت اوّلش در آورد ، و اگر بدون اجازه او آن را به صورت اوّلش در آورد ، ضمانت قيمت آن صفت محلّ اشكال و احوط صلح است.
تغییر دادن غاصب مال را و صاحبش بگويد به صورت اول برگردان
مسأله ۲۶۱۹ ـ اگر چيزى را كه غصب كرده به طورى تغيير دهد كه از اوّلش بهتر شود و صاحب مال بگويد بايد آن را به صورت اوّل در آورى ، واجب است آن را به صورت اوّلش در آورد ، و چنانچه قيمت آن به واسطه تغيير دادن از اوّلش كمتر شود بايد تفاوت آن را به صاحبش بدهد.
زراعت یا درخت کاری غاصب در زمين غصبى و جبران خسارت زمين
مسأله ۲۶۲۰ ـ اگر در زمينى كه غصب كرده زراعت كند يا درخت بنشاند ، زراعت و درخت و ميوه آن مال خود اوست ، و چنانچه صاحب زمين راضى نباشد كه زراعت و درخت در زمين او بماند ، كسى كه غصب كرده بايد فوراً زراعت يا درخت خودرا اگرچه ضرر نمايد از زمين بكند ، و نيز بايد اجاره زمين را در مدّتى كه زراعت و درخت در آن بوده ، بلكه اجاره قبل از آن مدّت را از زمان غصب به صاحب زمين بدهد ، و خرابيهايى را كه در زمين پيدا شده درست كند ، مثلا جاى درختهارا پر نمايد ، و اگر به واسطه اينها قيمت زمين از اوّلش كمتر شود بايد تفاوت آن را هم بدهد ، و نمى تواند صاحب زمين را ملزم كند كه زمين را به او بفروشد يا اجاره دهد ، و نيز صاحب زمين نمى تواند او را ملزم كند كه درخت يا زراعت را به او بفروشد.
راضی شدن صاحب زمين از ماندن زراعت و درخت غاصب در زمين
مسأله ۲۶۲۱ ـ اگر صاحب زمين راضى شود كه زراعت و درخت در زمين او بماند ، كسى كه آن را غصب كرده لازم نيست درخت و زراعت را بكند ، ولى بايد اجاره آن زمين را از وقتى كه غصب كرده تا وقتى كه صاحب زمين راضى شده بدهد.
از بین رفتن چيزى كه قيمى باشد و تعريف اشياء قيمى
مسأله ۲۶۲۲ ـ اگر چيزى كه غصب كرده از بين برود ، در صورتى كه قيمى باشد ـ يعنى خصوصيات افراد صنف آن از جهت ارزش و رغبت عقلاء معمولا تفاوت داشته باشد ، مانند حيوانات ـ بايد قيمت آن را بدهد ، و چنانچه قيمت بازار آن از زمان غصب تا زمان اداى قيمت اختلاف داشته باشد بنابر احتياط واجب بالاترين قيمتى را كه از زمان غصب تا زمان تلف داشته بدهد ، و احتياط مستحبّ آن است كه بالاترين قيمت از زمان غصب تا زمان اداى قيمت را بدهد.
از بین رفتن چيزى كه مثلى باشد و تعريف اشياء مثلى
مسأله ۲۶۲۳ ـ اگر چيزى را كه غصب كرده و از بين رفته مثلى باشد ـ يعنى خصوصيات افراد صنف آن معمولا از جهت ارزش و رغبت عقلاء تفاوت ندارد ، مانند حبوبات ـ بايد مثل همان چيزى را كه غصب كرده ـ در خصوصيات نوعى و صنفى ـ بدهد ، مثلا اگر گندم ديم غصب كرده نمى تواند گندم آبى بدهد ، و همچنين اگر گندم ديم اعلا بوده ، نمى تواند پست را بدهد.
گوسفندى كه غصب كرده و تلف شده و در مدت غصب چاق شده باشد
مسأله ۲۶۲۴ ـ اگر چيزى را كه مثل گوسفند است غصب نمايد و از بين برود ، چنانچه قيمت بازار آن فرق نكرده ولى در مدّتى كه پيش او بوده چاق شده باشد ، بايد قيمت گوسفند چاق را بدهد.
حكم مراجعه مالك به غاصبین و غاصبی به دیگری
مسأله ۲۶۲۵ ـ اگر چيزى را كه غصب كرده ديگرى از او غصب نمايد و از بين برود ، صاحب مال مى تواند عوض آن را از هر يك از آنان بگيرد ، يا از هركدام مقدارى از عوض آن را بگيرد ، و چنانچه عوض مال را از اوّلى بگيرد ، اوّلى مى تواند آنچه را داده از دومى بگيرد ، ولى اگر از دومى بگيرد ، او نمى تواند آنچه را كه داده از اوّلى بگيرد.
حكم عوضين در صورتى كه معامله باطل باشد و قيمت يوم التلف
مسأله ۲۶۲۶ ـ اگر خريد و فروشى كه مى شود يكى از شرطهاى معامله در آن نباشد ، ـ مثلا چيزى را كه بايد مقدار آن معلوم باشد با جهل به مقدار بفروشد ـ معامله باطل است ، و چنانچه فروشنده و خريدار با قطع نظر از معامله راضى باشند كه در مال يكديگر تصرّف كنند ، اشكال ندارد ، وگرنه چيزى را كه از يكديگر گرفته اند بايد به همديگر برگردانند ، و در صورتى كه مال هريك در دست ديگرى تلف شود ، چه بداند معامله باطل است و چه نداند ، بايد عوض آن را بدهد ، پس اگر مثلى است مثل آن را بدهد ، و اگر قيمى است قيمت وقتى را كه تلف شده بدهد ، هرچند احوط آن است كه بالاترين قيمت از زمان گرفتن مال تا زمان تلف را بدهد ، و احوط از آن اين است كه بالاترين قيمت از زمان گرفتن تا زمان اداى قيمت را بدهد.
تلف شدن مالى را كه از فروشنده بگيرد تا اگر پسنديد بخرد
مسأله ۲۶۲۷ ـ هرگاه مالى را از فروشنده بگيرد كه آن را ببيند يا مدّتى نزد خود نگه دارد تا اگر پسنديد بخرد ، در صورتى كه آن مال تلف شود ، حكم بضمان عوض آن محلّ اشكال و احوط صلح است.
مال بى نشانى كه پيدا حيوان نباشد به قيمت كمتر از درهم و تعريف درهم
مسأله ۲۶۲۸ ـ چنانچه انسان مال گم شده اى كه حيوان نباشد پيدا كند ، در صورتى كه نشانه اى نداشته باشد كه به واسطه آن صاحبش ـ هرچند بين چند نفر معيّن ـ معلوم شود ، و قيمت آن از يك درهم ـ يعنى ۶/۱۲ نخود نقره سكه دار ـ كمتر باشد ، جايز است آن را بردارد و تملّك كند و تفحّص از مالكش لازم نيست ، ولى احتياط مستحبّ آن است كه از طرف صاحبش به فقرا صدقه بدهد.
مالى كه نشانه دارد قيمت آن كمتر از درهم باشد
مسأله ۲۶۲۹ ـ اگر مالى پيدا كند كه نشانه دارد و قيمت آن از يك درهم كمتر است ، چنانچه صاحب آن معلوم باشد ـ هرچند در بين افراد معيّن ـ تا رضايت او را نداند نمى تواند بدون اجازه او بردارد ، و اگر صاحب آن به هيچ وجه معلوم نباشد ، مى تواند براى خود بردارد ، و بنابر احتياط واجب هر وقت صاحبش پيدا شد در صورتى كه تلف نشده خود مال را ، و در صورتى كه تلف شده عوض آن را به او بدهد.
مالى كه نشانه دارد و قيمت آن به يك درهم برسد
مسأله ۲۶۳۰ ـ هرگاه چيزى كه پيدا كرده نشانه اى دارد كه به واسطه آن مى تواند صاحبش را پيدا كند ، چه صاحب آن مسلمان باشد يا كافرى كه مالش محترم است ، در صورتى كه قيمت آن چيز به مقدار يك درهم برسد ، بايد از روزى كه آن را پيدا كرده تا يك سال در محلّ اجتماع مردم اعلان كند.
انسانی که خودش نخواهد اعلان كند
مسأله ۲۶۳۱ ـ اگر انسان خودش نخواهد إعلان كند ، مى تواند به كسى كه اطمينان دارد بگويد كه از طرف او اعلان نمايد.
اگر تا يك سال اعلان كند و صاحب مال پيدا نشود
مسأله ۲۶۳۲ ـ اگر تا يك سال اعلان كند و صاحب مال پيدا نشود ، در صورتى كه آن مال را در غير حرم مكّه پيدا كرده باشد ، مى تواند آن را براى صاحبش نگه دارد كه هر وقت پيدا شد به او بدهد ، يا از طرف صاحبش به فقرا صدقه بدهد ، يا براى خود بردارد ، ولى هرگاه صاحبش پيدا شد حقّ دارد بگيرد ، و اگر آن مال را در حرم پيدا كرده باشد بايد از طرف صاحبش به فقرا صدقه بدهد.
