معیّن کردن وصی بعد از مردن وصیّ اوّل
مسأله ۲۷۸۲ ـ هرگاه انسان كسى را وصىّ كند و بگويد اگر آن شخص بميرد فلانى وصىّ باشد ، بعد از آن كه وصىّ اوّل مرد وصىّ دوم بايد كارهاى ميّت را انجام دهد.
امورى كه از اصل مال ميت داده مىشود و به آن وصيت شود
مسأله ۲۷۸۳ ـ حجّى كه به استطاعت بر ميّت واجب است و بدهكارى و حقوقى را كه ـ مثل خمس و زكات و مظالم ـ ادا كردن آنها واجب مى باشد بايد از اصل مال ميّت بدهند ، اگرچه ميّت براى آنها وصيّت نكرده باشد ولى اگر وصيّت كرده باشد از ثلث بدهند بايد به وصيّت عمل كنند ، و اگر ثلث كفايت نكرد از اصل مال خارج كنند.
عمل به وصيت بعد از اداى امورى كه از اصل مال ميت داده مى شود
مسأله ۲۷۸۴ ـ اگر مال ميّت از بدهى و حجّ واجب و حقوقى كه مثل خمس و زكات و مظالم بر او واجب است زياد بيايد ، چنانچه وصيّت كرده باشد كه ثلث يا مقدارى از ثلث را به مصرفى برسانند بايد به وصيّت او عمل كنند ، و اگر وصيّت نكرده باشد آنچه مى ماند مال ورثه است.
وصيت به بيشتر از ثلث مال
مسأله ۲۷۸۵ ـ اگر مالى را كه وصيّت كرده بيشتر از ثلث مال او باشد وصيّت او در بيشتر از ثلث در صورتى صحيح است كه ورثه حرفى بزنند يا كارى كنند كه معلوم شود وصيّت را اجازه نموده اند و تنها راضى بودن آنها كافى نيست ، و اگر مدّتى بعد از مردن او هم اجازه نمايند صحيح است ، و چنانچه بعضى از ورثه اجازه و بعضى اجازه ننمايند وصيّت فقط در حصّه آنهايى كه اجازه نموده اند نافذ است.
وصيت به بيشتر از ثلث مال و اجازه ورثه قبل از مردن او
مسأله ۲۷۸۶ ـ اگر مالى را كه ميّت وصيّت كرده ، از ثلث مال او بيشتر باشد ، و پيش از مردن او ورثه اجازه نمايند ، بعد از مردن او نمى توانند از اجازه خود برگردند.
کم آمدن ثلث از وصيت
مسأله ۲۷۸۷ ـ اگر وصيّت كند كه از ثلث او خمس و زكات يا بدهى ديگر او را بدهند و براى نماز و روزه او اجير بگيرند و كار مستحبّى هم مثل اطعام به فقراء انجام دهند ، بايد اوّل بدهى او را از ثلث بدهند و براى نماز و روزه او اجير بگيرند و اگر از آن زياد آمد به مصرف كار مستحبّى كه معيّن كرده برسانند ، و چنانچه ثلث مال او فقط باندازه بدهى او باشد و ورثه هم اجازه ندهند كه بيشتر از ثلث مال مصرف شود ، ثلث بين بدهى ، نماز و روزه قسمت مى شود و كسر واجب مالى از اصل تركه داده مى شود.
اگر وصيت كند ولى نگفته از ثلث بدهند
مسأله ۲۷۸۸ ـ اگر وصيّت كند كه بدهى او را بدهند و براى نماز و روزه او اجير بگيرند و كار مستحبّى هم انجام دهند ، چنانچه وصيّت نكرده باشد كه اينهارا از ثلث بدهند ، بايد بدهى او را از اصل مال بدهند و اگر چيزى زياد آمد ، ثلث آن را به مصرف نماز و روزه و كارهاى مستحبّى كه معيّن كرده برسانند ، و در صورتى كه ثلث كافى نباشد ، چنانچه ورثه اجازه بدهند بايد به وصيّت او عمل شود و اگر اجازه ندهند بايد نماز و روزه را از ثلث بدهند و اگر چيزى زياد آمد به مصرف كار مستحبّى كه معيّن كرده برسانند.
كسى که بگويد ميّت وصيت كرده فلان مبلغ به من بدهند
مسأله ۲۷۸۹ ـ اگر كسى بگويد كه ميّت وصيّت كرده فلان مبلغ به من بدهند ، چنانچه دو مرد عادل گفته او را تصديق كنند ، يا قسم بخورد و يك مرد عادل هم گفته او را تصديق نمايد ، يا يك مرد عادل و دو زن عادل ، يا چهار زن عادل به گفته او شهادت دهند ، بايد مقدارى را كه مى گويد به او بدهند ، و اگر يك زن عادل شهادت دهد بايد يك چهارم چيزى را كه مطالبه مى كند به او بدهند ، و اگر دو زن عادل شهادت دهند نصف آن را ، و اگر سه زن عادل شهادت دهند سه چهارم آن را به او بدهند ، و نيز اگر دو مرد كافر كتابى كه در دين خود عادل باشند گفته او را تصديق كنند ـ در صورتى كه ميّت ناچار بوده است كه وصيّت كند و مرد و زن عادلى هم در موقع وصيّت نبوده ـ بايد چيزى را كه مطالبه مى كند به او بدهند.
كسى که بگويد من وصىّ ميت هستم يا مرا قيّم بچه ها قرار داده
مسأله ۲۷۹۰ ـ اگر كسى بگويد من وصىّ ميّتم كه مال او را به مصرفى برسانم ، يا ميّت مرا قيّم بچّه هاى خود قرار داده ، در صورتى بايد حرف او را قبول كرد كه دو مرد عادل گفته او را تصديق نمايند.
اگر شخصى كه براى او وصيت شده بميرد
مسأله ۲۷۹۱ ـ بنابر مشهور: «اگر وصيّت كند به مالى براى كسى و آن شخص پيش از آن كه قبول كند يا ردّ نمايد بميرد ، تا وقتى ورثه او وصيّت را ردّ نكرده اند ، مى توانند آن چيز را قبول نمايند» ولى بعيد نيست اگر بعد از موصى ـ وصيّت كننده ـ بميرد ، آن مال را ورثه به ارث ببرند ، و اين حكم در صورتى است كه وصيّت كننده از وصيّت خود بر نگردد ، و گرنه حقّى به آن چيز ندارند.
طبقات ارث
مسأله ۲۷۹۲ ـ كسانى كه به واسطه نسب ارث مى برند سه طبقه هستند:
(طبقه اوّل) پدر و مادر و اولاد ميّت است و با نبودن اولاد ، اولاد اولاد هرچه پايين روند ، هركدام آنان كه به ميّت نزديكتر است ارث مى برد ، و تا يك نفر از اين طبقه هست طبقه دوم ارث نمى برند.
(طبقه دوم) جدّ يعنى پدر بزرگ و جدّه يعنى مادر بزرگ و خواهر و برادر است ، و با نبودن برادر و خواهر ، اولاد ايشان هركدام آنان كه به ميّت نزديكتر است ارث مى برد ، و تا يك نفر از اين طبقه هست طبقه سوم ارث نمى برند.
(طبقه سوم) عمو و عمّه و دايى و خاله و اولاد آنان است ، و تا يك نفر از عموها و عمّه ها و دايى ها و خاله هاى ميّت زنده اند اولاد آنان ارث نمى برند ، ولى اگر وارث ميّت منحصر به يك عموى پدرى و يك پسر عموى پدر و مادرى باشد ارث به پسر عموى پدر و مادرى مى رسد و عموى پدرى ارث نمى برد ، و در غير اين صورت احتياط واجب ـ خصوصاً در صورتى كه با آنها دو دايى يا خاله باشد ـ آن است به مصالحه تمام شود.
ورثه میّت با فقدان طبقه سوم
مسأله ۲۷۹۳ ـ اگر عمو و عمّه و دايى و خاله خود ميّت و اولاد آنان هر چه پايين روند نباشند ، عمو و عمّه و دايى و خاله پدر و مادر ميّت ارث مى برند و اگر اينها نباشند اولادشان ارث مى برند ، و اگر اينها هم نباشند عمو و عمّه و دايى و خاله جدّ و جدّه ميّت ارث مى برند ، و اگر اينها هم نباشند اولادشان ارث مى برند.
ارث بردن زن و شوهر
مسأله ۲۷۹۴ ـ زن و شوهر به تفصيلى كه بعد خواهد آمد، از يكديگر ارث مى برند.
وارث يك نفر يا چند پسر يا چند دختر يا پسر و دختر باشد
مسأله ۲۷۹۵ ـ اگر وارث ميّت فقط يك نفر از طبقه اوّل باشد ، مثلا پدر يا مادر يا يك پسر يا يك دختر باشد ، همه مال ميّت به او مى رسد ، و اگر چند پسر يا چند دختر باشند ، همه مال به طور مساوى بين آنان قسمت مى شود و اگر پسر و دختر باشد مال را طورى قسمت مى كنند كه هر پسر دو برابر دختر ببرد.
پدر و مادر باشند با بود يا نبود اخوه ميت
مسأله ۲۷۹۶ ـ اگر وارث ميّت فقط پدر و مادر او باشند ، مال سه قسمت مى شود: دو قسمت آن را پدر و يك قسمت را مادر مى برد ، ولى اگر ميّت دو برادر ، يا چهار خواهر ، يا يك برادر و دو خواهر داشته باشد كه همه آنان مسلمان و آزاد و پدرى باشند ـ يعنى پدر آنان با پدر ميّت يكى باشد ، خواه مادرشان هم با مادر ميّت يكى باشد يا نه ـ و حمل نباشند ، اگرچه تا ميّت پدر و مادر دارد اينها ارث نمى برند ولى به واسطه بودن اينها مادر شش يك مال را مى برد و بقيّه را به پدر مى دهند.
پدر و مادر و يك دختر با بود يا نبود اخوه ميّت
مسأله ۲۷۹۷ ـ اگر وارث ميّت فقط پدر و مادر و يك دختر باشد ، چنانچه ميّت دو برادر ، يا چهار خواهر ، يا يك برادر و دو خواهر پدرى ـ با شرايطى كه در مسأله قبل گذشت ـ نداشته باشد ، مال را پنج قسمت مى كنند ، پدر و مادر هركدام يك قسمت و دختر سه قسمت آن را مى برد ، و اگر دو برادر ، يا چهار خواهر ، يا يك برادر و دو خواهر پدرى ـ با شرايطى كه در مسأله قبل گذشت ـ داشته باشد ، مال را شش قسمت مى كنند: پدر و مادر هركدام يك قسمت ، و دختر سه قسمت مى برد ، و يك قسمت باقى مانده را چهار قسمت مى كنند: يك قسمت را به پدر ، و سه قسمت را به دختر مى دهند ، و در نتيجه مال ميّت را بيست و چهار قسمت مى كنند: پانزده قسمت آن را به دختر و پنج قسمت آن را به پدر ، و چهار قسمت آن را به مادر مى دهند ، هرچند احتياط مؤكّد آن است كه مال را با رضايت پدر و دختر پنج قسمت كنند.
پدر و مادر با يك پسر يا چند پسر يا چند دختر يا متفاوت
مسأله ۲۷۹۸ ـ اگر وارث ميّت فقط پدر و مادر و يك پسر باشد ، مال را شش قسمت مى كنند: پدر و مادر هركدام يك قسمت ، و پسر چهار قسمت آن را مى برد ، و اگر چند پسر يا چند دختر باشند ، آن چهار قسمت را به طور مساوى بين خودشان قسمت مى كنند ، و اگر پسر و دختر باشند ، آن چهار قسمت را طورى تقسيم مى كنند كه هر پسرى دو برابر يك دختر ببرد.
پدر يا مادر و يك يا چند پسر
مسأله ۲۷۹۹ ـ اگر وارث ميّت فقط پدر يا مادر و يك يا چند پسر باشند ، مال را شش قسمت مى كنند ، يك قسمت آن را پدر يا مادر ، و پنج قسمت را پسر مى برد ، و اگر چند پسر باشند آن پنج قسمت را به طور مساوى تقسيم مى نمايند.
پدر يا مادر و پسر و دختر
مسأله ۲۸۰۰ ـ اگر وارث ميّت فقط پدر ، يا مادر و پسر و دختر باشد ، مال را شش قسمت مى كنند: يك قسمت آن را پدر يا مادر مى برد ، و بقيّه را طورى قسمت مى كنند كه هر پسرى دو برابر دختر ببرد.
پدر يا مادر و يك دختر
مسأله ۲۸۰۱ ـ اگر وارث ميّت فقط پدر يا مادر و يك دختر باشد ، مال را چهار قسمت مى كنند: يك قسمت آن را پدر يا مادر ، و بقيّه را دختر مى برد.
پدر يا مادر و چند دختر
مسأله ۲۸۰۲ ـ اگر وارث ميّت فقط پدر يا مادر و چند دختر باشد ، مال را پنج قسمت مى كنند: يك قسمت را پدر يا مادر مى برد ، و چهار قسمت را دخترها به طور مساوى بين خودشان قسمت مى كنند.
نوه پسرى و دخترى میّت
مسأله ۲۸۰۳ ـ اگر ميّت اولاد نداشته باشد ، نوه پسرى او اگرچه دختر باشد ، سهم پسر ميّت را مى برد ، و نوه دخترى او اگرچه پسر باشد ، سهم دختر ميّت را مى برد ، مثلا اگر ميّت يك پسر از دختر خود و يك دختر از پسرش داشته باشد ، مال را سه قسمت مى كنند يك قسمت را به پسر دختر و دو قسمت را به دختر پسر مى دهند.
طبقه دوم ارث
مسأله ۲۸۰۴ ـ طبقه دوم از كسانى كه به واسطه نسب إرث مى برند جدّ يعنى پدر بزرگ و جدّه يعنى مادر بزرگ و برادر و خواهر ميّت است ، و اگر برادر و خواهر نداشته باشد ، اولادشان هر چه پايين روند ارث مى برند.
برادر و خواهر ابوينى
مسأله ۲۸۰۵ ـ اگر وارث ميّت فقط يك برادر يا يك خواهر باشد ، همه مال به او مى رسد ، و اگر چند برادر پدر و مادرى ، يا چند خواهر پدر و مادرى باشد مال به طور مساوى بين آنان قسمت مى شود ، و اگر برادر و خواهر پدر و مادرى با هم باشند ، هر برادرى دو برابر خواهر مى برد ، مثلا اگر دو برادر و يك خواهر پدر و مادرى دارد ، مال را پنج قسمت مى كنند: هر يك از برادرها دو قسمت ، و خواهر يك قسمت آن را مى برد.
برادر و خواهر ابوينى با ابى یا ابى تنها
مسأله ۲۸۰۶ ـ اگر ميّت برادر و خواهر پدر و مادرى دارد ، برادر و خواهر پدرى كه از مادر با ميّت جداست ارث نمى برد ، و اگر برادر و خواهر پدر و مادرى ندارد ، چنانچه فقط يك خواهر يا يك برادر پدرى داشته باشد ، همه مال به او مى رسد ، و اگر چند برادر يا چند خواهر پدرى داشته باشد ، مال به طور مساوى بين آنان قسمت مى شود ، و اگر هم برادر و هم خواهر پدرى داشته باشد ، هر برادرى دو برابر خواهر مى برد.
برادر و خواهر امّى
مسأله ۲۸۰۷ ـ اگر وارث ميّت فقط يك خواهر يا يك برادر مادرى باشد كه از پدر با ميّت جداست ، همه مال به او مى رسد ، و اگر چند برادر مادرى ، يا چند خواهر مادرى ، يا چند برادر و خواهر مادرى باشند ، مال به طور مساوى بين آنان قسمت مى شود.
برادر و خواهر ابوينى و ابى و يك برادر يا يك خواهر امّى
مسأله ۲۸۰۸ ـ اگر ميّت برادر و خواهر پدر و مادرى و برادر و خواهر پدرى و يك برادر يا يك خواهر مادرى داشته باشد ، برادر و خواهر پدرى ارث نمى برند ، و مال را شش قسمت مى كنند: و يك قسمت را به برادر يا خواهر مادرى ، وبقيّه را به برادر و خواهر پدر و مادرى مى دهند ، و هر برادرى دو برابر خواهر مى برد.
برادر و خواهر ابوينى و ابى و چند برادر و خواهر امّى
مسأله ۲۸۰۹ ـ اگر ميّت برادر و خواهر پدر و مادرى و برادر و خواهر پدرى و چند برادر و خواهر مادرى داشته باشد ، برادر و خواهر پدرى ارث نمى برد ، و مال را سه قسمت مى كنند: يك قسمت آن را برادر و خواهر مادرى به طور مساوى بين خودشان قسمت مى كنند ، و بقيّه را به برادر و خواهر پدر و مادرى مى دهند ، و هر برادرى دو برابر خواهر مى برد.
برادر و خواهر ابى و يك برادر يا يك خواهر امّى
مسأله ۲۸۱۰ ـ اگر وارث ميّت فقط برادر و خواهر پدرى و يك برادر مادرى ، يا يك خواهر مادرى باشد مال را شش قسمت مى كنند: يك قسمت آن را برادر يا خواهر مادرى مى برد ، و بقيّه را به برادر و خواهر پدرى مى دهند ، و هر برادرى دو برابر خواهر مى برد.
برادر و خواهر ابى و چند برادر و خواهر امّى
مسأله ۲۸۱۱ ـ اگر وارث ميّت فقط برادر و خواهر پدرى و چند برادر و خواهر مادرى باشد ، مال را سه قسمت مى كنند: يك قسمت آن را برادر و خواهر مادرى به طور مساوى بين خودشان قسمت مى نمايند و بقيّه را به برادر و خواهر پدرى مى دهند ، و هر برادرى دو برابر خواهر مى برد.
