برادر و خواهر با زن يا شوهر
مسأله ۲۸۱۲ ـ اگر وارث ميّت فقط برادر و خواهر وزن او باشد ، زن ارث خودرا به تفصيلى كه بعد خواهد آمد مى برد و خواهر و برادر به طورى كه در مسائل قبل گذشت ارث خودرا مى برند ، و نيز اگر زنى بميرد و وارث او فقط خواهر و برادر و شوهر او باشد ، شوهر نصف مال را مى برد و خواهر و برادر به طورى كه در مسائل قبل گذشت ارث خودرا مى برند ، ولى به جهت آن كه زن يا شوهر ارث مى برد از سهم برادر و خواهر مادرى چيزى كم نمى شود ، و از سهم برادر و خواهر پدر و مادرى يا پدرى كم مى شود ، مثلا اگر وارث ميّت ، شوهر و برادر و خواهر مادرى و برادر و خواهر پدر و مادرى او باشد ، نصف مال به شوهر مى رسد و يك قسمت از سه قسمت أصل مال را به برادر و خواهر مادرى مى دهند ، و آنچه مى ماند مال برادر و خواهر پدر و مادرى است ، پس اگر همه مال او شش تومان باشد ، سه تومان به شوهر ، و دو تومان به برادر و خواهر مادرى ، و يك تومان به برادر و خواهر پدر و مادرى مى دهند.
اولاد برادر و خواهر ميّت باشند
مسأله ۲۸۱۳ ـ اگر ميّت خواهر و برادر نداشته باشد ، سهم ارث آنان را به اولادشان مى دهند ، و سهم برادر زاده و خواهر زاده مادرى به طور مساوى بين آنان قسمت مى شود ، و از سهمى كه به برادر زاده و خواهر زاده پدرى يا پدر و مادرى مى رسد ، هر پسرى دو برابر دختر مى برد ، هرچند احوط رجوع به صلح است.
يك جد يا يك جده يا جد و جده ابى يا امّى
مسأله ۲۸۱۴ ـ اگر وارث ميّت فقط يك جدّ يا يك جدّه است ـ چه پدرى باشد يا مادرى ـ همه مال به او مى رسد ، و با بودن جدّ ميّت ، پدر جدّاو ارث نمى برد ، و اگر وارث ميّت فقط جدّ و جدّه پدرى باشد ، مال سه قسمت مى شود: دو قسمت را جدّ ، و يك قسمت را جدّه مى برد ، و اگر جدّ و جدّه مادرى باشد ، مال را به طور مساوى بين خودشان قسمت مى كنند.
يك جد يا جده پدرى و يك جد يا جده مادرى
مسأله ۲۸۱۵ ـ اگر وارث ميّت فقط يك جدّ يا جدّه پدرى و يك جدّ يا جدّه مادرى باشد ، مال سه قسمت مى شود: دو قسمت را جدّ يا جدّه پدرى ، و يك قسمت را جدّ يا جدّه مادرى مى برد.
جد و جده پدرى و جد و جده مادرى
مسأله ۲۸۱۶ ـ اگر وارث ميّت جدّ و جدّه پدرى و جدّ و جدّه مادرى باشد ، مال سه قسمت مى شود: يك قسمت آن را جدّ و جدّه مادرى به طور مساوى بين خودشان قسمت مى كنند ، و دو قسمت آن را به جدّ و جدّه پدرى مى دهند ، و جدّ دو برابر جدّه مى برد.
زن يا شوهر و جد و جده پدرى و جد و جده مادرى
مسأله ۲۸۱۷ ـ اگر وارث ميّت فقط زن و جدّ و جدّه پدرى وجدّ و جدّه مادرى او باشد ، زن ارث خودرا به تفصيلى كه بعد خواهد آمد مى برد ، و يك قسمت از سه قسمت اصل مال را به جدّ و جدّه مادرى مى دهند كه به طور مساوى بين خودشان قسمت مى كنند ، و بقيّه را به جدّ و جدّه پدرى مى دهند و جدّ دو برابر جدّه مى برد ، و اگر وارث ميّت شوهر و جدّ و جدّه باشد ، شوهر نصف مال او را مى برد ، و جدّ و جدّه به دستورى كه در مسائل قبل گذشت ارث خودرا مى برند.
صور اجتماع برادر و خواهر با اجداد
مسأله ۲۸۱۸ ـ در اجتماع برادر يا خواهر يا برادرها يا خواهرها با جدّ يا جدّه يا اجداد يا جدّات چند صورت است:
(اوّل) اين كه هريك از جدّ يا جدّه و برادر يا خواهر همه از طرف مادر باشند ، در اين صورت مال بين آنها به طور مساوى تقسيم مى شود ، اگرچه از حيث ذكورت و انوثت مختلف باشند.
(دوم) اين كه همه آنها از طرف پدر باشند ، در اين صورت نيز مال بين آنها به طور مساوى تقسيم مى شود در فرضى كه همه ذكور يا همه اناث باشند ، و اگر مختلف باشند هر ذكرى دو مقابل انثى مى برد.
(سوم) اين كه هر يك از جدّ يا جدّه از طرف پدر باشد و برادر يا خواهر از طرف پدر و مادر باشد ، حكم اين صورت حكم صورت گذشته است ، و دانسته شد ـ در مسأله «۲۸۰۹» ـ كه برادر يا خواهر پدرى ميّت اگر با برادر يا خواهر پدر و مادرى جمع شود ، پدرى تنها ارث نمى برد.
(چهارم) اين كه اجداد يا جدّات ، بعضى از آنان پدرى باشد و بعضى مادرى ، چه همه ذكور باشند يا اناث يا مختلف ، و برادرها يا خواهرها نيز چنين باشند ، در اين صورت از براى خويشان مادرى از برادرها و خواهرها و اجداد و جدّات يك سوم از تركه است ، و به طور مساوى بين آنها تقسيم مى شود ، اگرچه از جهت ذكورت و انوثت مختلف باشند ، و از براى خويشان پدرى دو سوم از تركه است كه به هر ذكرى دو مقابل انثى داده مى شود ، و اگر اختلاف بين آنها نباشد و همه ذكور يا همه اناث باشند ، به طور مساوى بين آنها تقسيم مى شود.
(پنجم) اين كه جدّ يا جدّه از طرف پدر با برادر يا خواهر از طرف مادر جمع شود ، در اين صورت برادر يا خواهر در فرضى كه يكى باشد يك ششم از مال را مى برد ، و اگر متعدد باشند يك سوم را به طور مساوى بين خودشان تقسيم مى نمايند ، و باقى مانده مالِ جدّ يا جدّه است ، و اگر جدّ و جدّه هردو باشند ، جدّ دو مقابل جدّه مى برد.
(ششم) اين كه جدّ يا جدّه از طرف مادر با برادر از طرف پدر جمع شود ، در اين صورت از براى جدّ يا جدّه يك سوم است اگرچه يكى باشد ، و دو سوم آن از براى برادر است اگرچه نيز يكى باشد ، و اگر با آن جدّ يا جدّه خواهر از طرف پدر باشد ، در صورتى كه يكى باشد نصف را مى برد ، و اگر متعدّد باشد دو سوم را مى برند ، و در هر صورت از براى جد و يا جدّه يك سوم است ، و بنابراين اگر خواهر يكى باشد يك ششم از تركه زايد از فريضه مى ماند ، و اقوى اين است كه به خواهر بر مى گردد ، هرچند احوط صلح است.
(هفتم) اين كه اجداد يا جدّات بعضى از آنها پدرى و بعضى از آنها مادرى ، و با آنها برادر يا خواهر پدرى باشد ، چه يكى باشد يا متعدد ، در اين صورت از براى جدّ يا جدّه مادرى يك سوم است ، و با تعدد به طور مساوى بين آنها تقسيم مى شود اگرچه از حيث ذكورت و انوثت مختلف باشند ، و از براى جدّ يا جدّه پدرى و برادر يا خواهر پدرى دو سوم از تركه است ، و با اختلاف از حيث ذكورت و انوثت با تفاضل ، و بدون اختلاف به طور مساوى قسمت مى شود ، و اگر با آن اجداد يا جدّات برادر يا خواهر مادرى باشد ، از براى جدّ يا جدّه مادرى با برادر يا خواهر مادرى يك سوم است كه به طور مساوى بين آنها تقسيم مى شود اگرچه از حيث ذكورت و انوثت مختلف باشند ، و از براى جدّ و يا جدّه پدرى دو سوم است ، و بين آنان در صورت اختلاف با تفاضل ، وگرنه به طور مساوى تقسيم مى شود.
(هشتم) اين كه برادرها يا خواهرها بعضى از آنها پدرى و بعضى از آنها مادرى ، و با آنها جدّ يا جدّه پدرى باشد ، در اين صورت از براى برادر يا خواهر مادرى يك ششم تركه است اگر يكى باشد ، و يك سوم از آن است اگر متعدّد باشند ، و به طور مساوى بين آنها تقسيم مى شود ، و از براى برادر يا خواهر پدرى با جدّ يا جدّه پدرى باقى آن تركه است ، و به طور مساوى بين آنها تقسيم مى شود در صورتى كه از حيث ذكورت و انوثت مختلف نباشند ، و در صورت اختلاف به تفاضل بين آنها تقسيم مى شود ، و اگر با آن برادرها يا خواهرها جدّ يا جدّه مادرى باشد ، از براى جدّ يا جدّه مادرى با برادر يا خواهر مادرى يك سوم است ، و به طور مساوى بين آنها تقسيم مى شود ، و از براى برادر يا خواهر پدرى دو سوم است ، و بين آنها در صورت اختلاف از حيث ذكورت و انوثت با تفاضل ، و در صورت عدم اختلاف به طور مساوى تقسيم مى شود.
برادر يا خواهر و برادر زاده يا خواهر زاده
مسأله ۲۸۱۹ ـ در صورتى كه ميّت برادر يا خواهر دارد ، برادر زاده يا خواهرزاده او ارث نمى برد ، ولى اين حكم در جايى كه ارث برادر زاده يا خواهر زاده با ارث برادر يا خواهر مزاحمت نكند جارى نيست ، مثلا اگر ميّت برادر پدرى و جد مادرى داشته باشد ، برادر پدرى دو ثلث و جدّ مادرى يك ثلث ارث مى برد ، و در اين صورت اگر ميّت پسر برادر مادرى نيز داشته باشد ، پسر برادر با جدّ مادرى در ثلث شريك مى باشند.
طبقه سوم ارث
مسأله ۲۸۲۰ ـ طبقه سوم عمو و عمّه و دايى و خاله و اولاد آنان است به تفصيلى كه گذشت ، كه اگر از طبقه اوّل و دوم كسى نباشد اينها ارث مى برند.
عمو و عمه ابوينى يا ابى
مسأله ۲۸۲۱ ـ اگر وارث ميّت فقط يك عمو يا يك عمّه است ، چه با پدر ميّت پدر و مادرى باشد يا پدرى باشد يا مادرى ، همه مال به او مى رسد ، و اگر چند عمو يا چند عمّه باشند و همه پدر و مادرى يا همه پدرى باشند ، مال به طور مساوى بين آنان قسمت مى شود ، و اگر عمو و عمّه هر دو باشند و همه پدر و مادرى يا همه پدرى باشند عمو دو برابر عمّه مى برد ، مثلا اگر وارث ميّت دو عمو و يك عمّه باشد مال را پنج قسمت مى كنند ، يك قسمت را به عمّه مى دهند و چهار قسمت را عموها به طور مساوى بين خودشان قسمت مى كنند.
عمو و عمه امى
مسأله ۲۸۲۲ ـ اگر وارث ميّت فقط چند عموى مادرى يا چند عمّه مادرى باشند مال به طور مساوى بين آنان قسمت مى شود ، ولى اگر عمو و عمّه مادرى باشند بنا بر احتياط واجب در تقسيم با هم صلح كنند.
عمو و عمه ابى و امى و ابوينى
مسأله ۲۸۲۳ ـ اگر وارث ميّت عمو و عمّه باشد و بعضى پدرى و بعضى مادرى و بعضى پدر و مادرى باشند عمو و عمّه پدرى ارث نمى برند ، پس اگر ميّت يك عمو يا يك عمّه مادرى دارد ـ بنابر مشهور ـ مال را شش قسمت مى كنند: يك قسمت را به عمو يا عمّه مادرى و بقيّه را به عمو و عمّه پدر و مادرى و بر فرض نبودن آنها به عمو و عمّه پدرى مى دهند ، ولى بنابر احتياط واجب در يك قسمت از پنج قسمت عمو و عمّه پدر و مادرى يا پدرى با مادرى صلح كنند ، و اگر هم عمو و هم عمّه مادرى دارد مال را سه قسمت مى كنند ، دو قسمت را به عمو و عمّه پدر و مادرى و در فرض نبودن آنها به عمو و عمّه پدرى و يك قسمت را به عمو و عمّه مادرى مى دهند ، و در هر صورت عموى پدر و مادرى يا پدرى دو برابر عمّه پدر و مادرى يا پدرى مى برد ، و احتياط واجب آن است كه عمو و عمّه مادرى با يكديگر صلح كنند.
دايى و خاله ابوینی یا ابی یا امی
مسأله ۲۸۲۴ ـ اگر وارث ميّت فقط يك دايى يا يك خاله باشد همه مال به او مى رسد ، و اگر هم دايى و هم خاله باشد و همه پدر و مادرى يا پدرى يا مادرى باشند بنابر مشهور: «مال به طور مساوى بين آنان قسمت مى شود» ولى احتياط واجب آن است كه دايى و خاله در قسمت با يكديگر صلح كنند.
دايى و خاله امى و ابوينى يا ابى
مسأله ۲۸۲۵ ـ اگر وارث ميّت فقط يك دايى يا يك خاله مادرى و دايى و خاله پدر و مادرى و در صورت نبودن دايى و خاله پدر و مادرى دايى و خاله پدرى باشد بنابر مشهور: «مال را شش قسمت مى كنند ، يك قسمت را به دايى يا خاله مادرى و بقيّه را به دايى و خاله پدر و مادرى ، يا پدرى مى دهند و در صورتى كه هم دايى و هم خاله مادرى باشد ، مال را سه قسمت مى كنند يك قسمت را به دايى و خاله مادرى و دو قسمت را به دايى و خاله پدر و مادرى ، يا پدرى مى دهند» ولى احتياط واجب آن است كه در هر دو صورت متقرّب به مادر با متقرّب به پدر و همچنين دايى و خاله با يكديگر صلح كنند.
دايى و خاله و عمو و عمه
مسأله ۲۸۲۶ ـ اگر وارث ميّت يك يا چند دايى ، يا يك يا چند خاله ، يا دايى و خاله و يك يا چند عمو ، يا يك يا چند عمّه ، يا عمو و عمّه باشد ، مال را سه قسمت مى كنند ، يك قسمت را دايى يا خاله يا هر دو ، و بقيّه را عمو يا عمّه يا هر دو مى برند.
يك دايى يا يك خاله و عمو و عمه
مسأله ۲۸۲۷ ـ اگر وارث ميّت يك دايى يا يك خاله و عمو و عمّه باشد ، چنانچه عمو و عمّه پدر و مادرى يا پدرى باشند ، مال را سه قسمت مى كنند ، يك قسمت را دايى يا خاله مى برد ، و از بقيّه دو قسمت را به عمو و يك قسمت را به عمّه مى دهند ، بنابر اين مال را نُه قسمت مى كنند ، سه قسمت را به دايى يا خاله و چهار قسمت را به عمو و دو قسمت را به عمّه مى دهند.
دايى يا خاله امی و عمو يا عمه امى و عمو و عمه ابوينى يا ابى
مسأله ۲۸۲۸ ـ اگر وارث ميّت يك دايى يا يك خاله و يك عمو يا يك عمّه مادرى و عمو و عمّه پدر و مادرى يا پدرى باشد ، مال را سه قسمت مى كنند ، يك قسمت آن را به دايى يا خاله مى دهند ، و دو قسمت باقى مانده را بنابر مشهور: «شش قسمت مى كنند ، يك قسمت را به عمو يا عمّه مادرى و بقيّه را به عمو و عمّه پدر و مادرى يا پدرى مى دهند و عمو دو برابر عمّه مى برد ، بنابر اين اگر مال را نُه قسمت كنند ، سه قسمت را به دايى يا خاله و يك قسمت را به عمو يا عمّه مادرى و پنج قسمت ديگر را به عمو و عمّه پدر و مادرى يا پدرى مى دهند» ولى احتياط واجب آن است كه عمو و عمّه پدرى با مادرى در يك قسمت از پنج قسمت صلح كنند.
چند دايى و چند خاله و عمو و عمه
مسأله ۲۸۲۹ ـ اگر وارث ميّت چند دايى و چند خاله باشند كه همه پدر و مادرى يا پدرى يا مادرى باشند و عمو و عمّه هم داشته باشند مال سه سهم مى شود: دو سهم آن را به عمو و عمّه مى دهند ، و اگر آن دو پدر و مادرى يا پدرى باشند عمو دو برابر عمّه مى برد ، و اگر مادرى باشند در قسمت بنابر احتياط واجب مصالحه كنند ، و يك سهم آن به دايى ها و خاله ها مى رسد و بنابر احتياط واجب به مصالحه قسمت مى نمايند.
دايى يا خاله امى و ابوينى يا ابى و عمو و عمه
مسأله ۲۸۳۰ ـ اگر وارث ميّت دايى يا خاله مادرى و چند دايى و خاله پدر و مادرى يا پدرى تنها ـ در صورتى كه پدر و مادرى نباشند ـ و عمو و عمّه باشد ، مال سه سهم مى شود ،دو سهم آن را به دستورى كه در مسائل قبل گذشت عمو و عمّه بين خودشان قسمت مى كنند ، و يك سهم باقى مانده به دستورى كه قبل ذكر شد تقسيم مى شود.
اولاد عمو و عمه و دايى و خاله
مسأله ۲۸۳۱ ـ اگر ميّت عمو و عمّه و دايى و خاله نداشته باشد ، مقدارى كه به عمو و عمّه مى رسد به اولاد آنان ، و مقدارى كه به دايى و خاله مى رسد به اولاد آنان داده مى شود.
عمو و عمه و دايى و خاله پدر ميت و عمو و عمه و دايى و خاله مادر او
مسأله ۲۸۳۲ ـ اگر وارث ميّت عمو و عمّه و دايى و خاله پدر ، و عمو و عمّه و دايى و خاله مادر او باشد ، مال سه سهم مى شود ، يك سهم آن را بنابر مشهور: «عمو و عمّه و دايى و خاله مادر ميّت به طور مساوى بين خودشان قسمت مى كنند ، و دو سهم ديگر آن را سه قسمت مى كنند ، يك قسمت را دايى و خاله پدر ميّت به طور مساوى بين خودشان قسمت مى نمايند ، و دو قسمت ديگر آن را به عمو و عمّه پدر ميّت مى دهند و عمو دو برابر عمّه مى برد» ولى احتياط واجب آن است كه عمو و عمّه و دايى و خاله مادر ميّت در تقسيم ثلث از اصل مال با يكديگر صلح كنند ، و همچنين دايى و خاله پدر در تقسيم يك ثلث از دو ثلث ، و عمو و عمّه پدر ميّت در تقسيم به دستورى كه در مسأله «۲۸۲۳» گذشت رفتار نمايند.
شوهر و فرزندان میّت
مسأله ۲۸۳۳ ـ اگر زنى بميرد و اولاد نداشته باشد ، نصف همه مال را شوهر او و بقيّه را ورثه ديگر مى برند ، و اگر از آن شوهر يا از شوهر ديگر اولاد داشته باشد ، چهار يك همه مال را شوهر و بقيّه را ورثه ديگر مى برند.
زن و فرزندان میّت
مسأله ۲۸۳۴ ـ اگر مردى بميرد و اولاد نداشته باشد ، چهار يك مال او را زن و بقيّه را ورثه ديگر مى برند ، و اگر از آن زن يا از زن ديگر اولاد داشته باشد ، هشت يك مال را زن و بقيّه را ورثه ديگر مى برند ، و زن از زمين خانه و باغ و زراعت و زمينهاى ديگر ارث نمى برد ، نه از خود زمين و نه از قيمت آن ، و از خود هوايى خانه مانند بنا و درخت ارث مى برد ، ولى اگر بقيّه ورثه قيمت بنا و درخت را بخواهد بدهد ، بايد زن قبول كند ، و همچنين است حكم درخت و زراعت و ساختمانى كه در زمين باغ و زراعت و زمينهاى ديگر است.
تصّرفات زن و ساير ورثه در مشتركات
مسأله ۲۸۳۵ ـ اگر زن بخواهد در چيزهايى كه از آنها ارث نمى برد ـ مانند زمين خانه ـ تصرّف كند ، بايد از ساير ورثه اجازه بگيرد ، و همچنين ساير ورثه تا سهم زن را از هوايى مانند بنا و درخت هر چند از قيمت نداده اند ، نمى توانند بدون اجازه او در آنها تصرّف كنند.
نحوه محاسبه سهم زن از بنا و درخت و مانند آن
مسأله ۲۸۳۶ ـ اگر بخواهند بنا و درخت و مانند آن را قيمت نمايند ، كه سهم زن را از آن قيمت بدهند بايد حساب كنند كه اگر آنها بدون اجاره در زمين بمانند تا از بين بروند ، چقدر ارزش دارند ، و سهم زن را از همان قيمت بدهند.
نحوه محاسبه سهم زن از قنات و مانند آن
مسأله ۲۸۳۷ ـ مجراى آب قنات و مانند آن حكم زمين را دارد ، و آجر و چيزهايى كه در آن به كار رفته ، در حكم ساختمان است.
همسران میّت و ارث و مهر زنى كه در مرض موتش عقد كرده
مسأله ۲۸۳۸ ـ اگر ميّت بيش از يك زن داشته باشد ، چنانچه اولاد نداشته باشد چهار يك مال ، و اگر اولاد داشته باشد ، هشت يك مال به شرحى كه گذشت ، به طور مساوى بين زنهاى او قسمت مى شود اگر چه شوهر با همه يا بعضى از آنان نزديكى نكرده باشد ، ولى اگر در مرضى كه در آن مرض از دنيا رفته زنى را عقد كرده و با او نزديكى نكرده است ، آن زن از او ارث نمى برد و حقّ مهر هم ندارد.
زنی که در حال مرض موتش شوهر كند
مسأله ۲۸۳۹ ـ اگر زن در حال مرض شوهر كند و به همان مرض بميرد ، شوهرش اگرچه با او نزديكى نكرده باشد ، از او ارث مى برد.
ارث زن از شوهر و شوهر از زن در عده طلاق رجعى يا بائن
مسأله ۲۸۴۰ ـ اگر زن را ـ به ترتيبى كه در احكام طلاق گذشت ـ طلاق رجعى بدهند و در بين عدّه بميرد ، شوهر از او ارث مى برد ، و نيز اگر شوهر در بين آن عدّه بميرد زن از او ارث مى برد ، ولى اگر بعد از گذشتن عدّه يا در عدّه طلاق بائن ، يكى از آنان بميرد ، ديگرى از او ارث نمى برد.
شوهر در حال مرض، همسرش را طلاق دهد و بميرد
مسأله ۲۸۴۱ ـ اگر شوهر در حال مرض ، همسرش را طلاق دهد و پيش از گذشتن دوازده ماه هلالى بميرد ، زن با سه شرط از او ارث مى برد:
(اوّل) آن كه در اين مدّت شوهر ديگر نكرده باشد ، و در صورتى كه شوهر كرده باشد احتياط واجب اين است كه صلح نمايند.
(دوم) به واسطه بى ميلى به شوهر مالى به او نداده باشد كه به طلاق دادن راضى شود ، بلكه اگر چيزى هم به شوهر ندهد ولى طلاق به تقاضاى زن باشد ، ارث بردنش محلّ اشكال است.
(سوم) شوهر در مرضى كه در آن مرض زن را طلاق داده ، به واسطه آن مرض يا به جهت ديگرى بميرد ، پس اگر از آن مرض خوب شود و به جهت ديگرى از دنيا برود ، زن از او ارث نمى برد.
