حدّ رکوع
مسأله ۱۰۳۱ ـ در هر ركعت بعد از قرائت بايد به اندازه اى خم شود كه سر انگشتها به زانو برسد ، و اين عمل را ركوع مى گويند ، و احوط آن است كه بتواند دست را به زانو بگذارد.
گذاشتن سر انگشتها به زانو
مسأله ۱۰۳۲ ـ اگر به اندازه ركوع خم شود ولى سر انگشتها را به زانو نگذارد ، اشكال ندارد.
ركوع به طور غير معمول
مسأله ۱۰۳۳ ـ هرگاه ركوع را به طور غير معمول به جا آورد ، مثلا به چپ يا راست خم شود ، اگر چه دستهاى او به زانو برسد صحيح نيست.
خم شدن به قصد ركوع
مسأله ۱۰۳۴ ـ خم شدن بايد به قصد ركوع باشد ، پس اگر به قصد كار ديگر ـ مثلا براى كشتن جانورى ـ خم شود ، نمى تواند آن را ركوع حساب كند ، بلكه بايد بايستد و دوباره براى ركوع خم شود ، و به واسطه اين عمل ركن زياد نشده و نماز باطل نمى شود.
حدّ ركوع براى كسى كه دست يا زانوى او غير متعارف است
مسأله ۱۰۳۵ ـ كسى كه دست يا زانوى او با دست و زانوى ديگران فرق دارد ، مثلا دستش خيلى بلند است كه اگر كمى خم شود به زانو مى رسد ، يا زانوى او پايين تر از مردم ديگر است كه بايد خيلى خم شود تا دستش به زانو برسد ، بايد به اندازه متعارف خم شود.
حدّ ركوع براى كسى كه نشسته ركوع مىكند
مسأله ۱۰۳۶ ـ كسى كه نشسته ركوع مى كند ، بايد به قدرى خم شود كه صورتش مقابل زانوها برسد ، و احوط آن است كه به قدرى خم شود كه اگر ايستاده ركوع مى كرد به همان مقدار خم مى شد.
مقدار ذكر واجب ركوع
مسأله ۱۰۳۷ ـ در حال اختيار واجب است در ركوع سه مرتبه (سُبْحانَ اللّهِ) يا يك مرتبه (سُبْحانَ رَبِّيَ الْعَظِيمِ وَ بِحَمْدِهِ) يا هر ذكرى كه به اين مقدار باشد بگويد ، و احتياط مستحبّ آن است كه تسبيح را به صورتى كه بيان شد بر ذكر ديگر مقدم بدارد ، و در تنگى وقت و در حال ناچارى گفتن يك (سُبْحانَ اللّهِ) كافيست.
شرایط در ذکر رکوع و مقدار مستحب آن
مسأله ۱۰۳۸ ـ ذكر ركوع بايد دنبال هم و به عربى صحيح گفته شود ، و مستحبّ است آن را ( سُبْحانَ رَبِّيَ الْعَظِيمِ وَ بِحَمْدِهِ ) سه يا پنج يا هفت مرتبه بلكه بيشتر بگويند.
آرامش بدن در حال ذکر ركوع
مسأله ۱۰۳۹ ـ در ركوع بايد به مقدار ذكر واجب بدن آرام باشد ، و در ذكر مستحبّ هم اگر آن را به قصد ذكرى كه براى ركوع دستور داده اند بگويد ، بنابر احتياط واجب آرام بودن بدن لازم است ، و اگر به قصد مطلق ذكر بگويد لازم نيست.
به هم خوردن طمأنینه هنگام گفتن ذكر واجب ركوع
مسأله ۱۰۴۰ ـ اگر موقعى كه ذكر واجب ركوع را مى گويد بى اختيار به قدرى حركت كند كه از حال آرام بودن بدن خارج شود ، بايد بعد از آرام گرفتن بدن دوباره ذكر را بگويد ، ولى اگر كمى حركت كند كه از حال آرام بودن بدن خارج نشود ، يا انگشتان را حركت دهد ضررى ندارد.
ذکر رکوع پيش از آرام گرفتن بدن عمداً
مسأله ۱۰۴۱ ـ اگر پيش از آن كه به مقدار ركوع خم شود و بدن آرام گيرد عمداً ذكر ركوع را بگويد ، نمازش باطل است ، مگر اين كه جاهل قاصر باشد ، كه نمازش از جهت اين زياده باطل نمى شود.
سر برداشتن از رکوع پيش از تمام شدن ذكر واجب
مسأله ۱۰۴۲ ـ اگر پيش از تمام شدن ذكر واجب عمداً سر از ركوع بر دارد ، نمازش باطل است ، مگر اين كه جاهل قاصر باشد ، كه از اين جهت نمازش باطل نمى شود ، و اگر سهواً سر بر دارد ، چنانچه پيش از آن كه از حال ركوع خارج شود يادش بيايد كه ذكر ركوع را تمام نكرده ، بايد در حال آرامى بدن ذكر را بگويد ، و اگر بعد از آن كه از حال ركوع خارج شد يادش بيايد ، نمازش صحيح است.
ذكر ركوع در موارد ضرورت
مسأله ۱۰۴۳ ـ در موارد ضرورت جايز است به يك (سُبْحانَ اللّهِ) در ذكر ركوع اكتفا كند ، و احتياط مستحبّ آن است كه دو (سُبْحانَ اللّهِ) ديگر را در حال برخاستن بگويد.
آرامش نداشتن در رکوع به واسطه مرض و مانند آن
مسأله ۱۰۴۴ ـ اگر به واسطه مرض و مانند آن در ركوع آرام نگيرد ، نمازش صحيح است ، ولى بايد پيش از آن كه از حال ركوع خارج شود ، ذكر واجب را بگويد.
کسی که نتواند به اندازه ركوع شرعى خم شود
مسأله ۱۰۴۵ ـ هرگاه نتواند به اندازه ركوع شرعى ـ كه در مسأله «۱۰۳۱» گذشت ـ خم شود بايد به چيزى تكيه دهد و ركوع شرعى را به جا آورد ، و اگر موقعى هم كه تكيه داده نتواند ركوع شرعى را به جا آورد ، در صورتى كه متمكّن از ركوع عرفى است ، بنابر احتياط واجب بايد ركوع عرفى را به جا آورد ، و به سر هم در حال قيام اشاره به ركوع بنمايد ، و اگر نتواند به اندازه ركوع عرفى هم خم شود ، يا هيچ نتواند خم شود ، بنابر احتياط واجب موقع ركوع بنشيند و نشسته ركوع كند ، و نماز ديگرى هم بخواند و براى ركوع آن در حال ايستادن با سر اشاره نمايد.
مراتب اشاره کردن براى عاجز از ركوع
مسأله ۱۰۴۶ ـ كسى كه وظيفه اش اين است كه براى ركوع با سر اشاره كند ، اگر نتواند با سر اشاره كند بايد به نيّت ركوع چشمها را ، هم بگذارد ، و ذكر آن را بگويد ، و به نيّت برخاستن از ركوع چشمها را باز كند ، و اگر از اين هم عاجز است بايد در قلب خود نيّت ركوع كند و ذكر آن را بگويد.
كسى كه نمىتواند ايستاده يا نشسته ركوع كند
مسأله ۱۰۴۷ ـ كسى كه نمى تواند ايستاده يا نشسته ركوع كند حتّى به مقدار عرفى آن ، و فقط مى تواند در حالى كه نشسته است كمى خم شود ، بايد ايستاده نماز بخواند و براى ركوع با سر اشاره نمايد ، و در صورتى كه خم شدنش در حال نشستن به حدى باشد كه ركوع عرفى براى نشسته صدق كند ، احتياط واجب اين است كه نماز ديگرى هم بخواند ، و موقع ركوع آن بنشيند و به همان اندازه خم شود.
دو مرتبه خم شدن به اندازه ركوع
مسأله ۱۰۴۸ ـ اگر بعد از رسيدن به حدّ ركوع سر بردارد و دو مرتبه به اندازه ركوع خم شود ، نمازش باطل است ، و اگر بعد از آن كه به اندازه ركوع خم شد به قدرى خم شود كه از اندازه ركوع بگذرد و دوباره به ركوع بر گردد ، در صورتى كه به همان حالت خميدگى برگردد تا به حدّ ركوع برسد ، نمازش باطل نيست.
قیام بعد از تمام شدن ذكر ركوع
مسأله ۱۰۴۹ ـ بعد از تمام شدن ذكر ركوع بايد راست بايستد ، و بعد از آن كه بدن آرام گرفت به سجده رود ، و اگر عمداً پيش از ايستادن يا پيش از آرام گرفتن بدن به سجده رود نمازش باطل است.
فراموش کردن ركوع و به یاد آمدن آن پيش از آنكه به سجده برسد
مسأله ۱۰۵۰ ـ اگر ركوع را فراموش كند ، و پيش از آن كه به سجده برسد يادش بيايد ، بايد بايستد بعد به ركوع رود ، و چنانچه به حالت خميدگى به ركوع بر گردد ، نمازش باطل است.
فراموش کردن رکوع و به یاد آمدن آن بعد از آنكه پيشانى به زمين رسيد
مسأله ۱۰۵۱ ـ اگر بعد از آن كه پيشانى به زمين رسيد يادش بيايد كه ركوع نكرده ، بايد برگردد و ركوع را بعد از ايستادن به جا آورد و نمازش صحيح است ، و بنابر احتياط واجب دو سجده سهو براى زيادى سجده به جا آورد ، و احتياط مستحبّ آن است كه دوباره نماز را اعاده نمايد ، و اگر در سجده دوم يادش بيايد نمازش باطل است.
مستحبات ركوع
مسأله ۱۰۵۲ ـ مستحبّ است پيش از رفتن به ركوع در حالى كه راست ايستاده تكبير بگويد ، و در ركوع زانوها را به عقب دهد ، و پشت را صاف نگهدارد ، و گردن را بكشد و مساوى پشت نگهدارد ، و بين دو قدم را نگاه كند ، و پيش از ذكر يا بعد از آن صلوات بفرستد ، و بعد از آن كه از ركوع برخاست و راست ايستاد ، در حال آرامى بدن بگويد: (سَمِعَ اللّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ).
مستحب براى زنها در حال ركوع
مسأله ۱۰۵۳ ـ مستحبّ است در ركوع زنها دست را از زانو بالاتر بگذارند ، و زانوها را به عقب ندهند.
