تعريف جعاله و فرقهاي بين جعاله و اجاره
مسأله ۲۲۴۶ ـ جعاله آن است كه انسان قرار بگذارد در مقابل كارى كه براى او انجام مى دهند مال معيّنى بدهد ، مثل آن كه بگويد: (هر كس يا شخص معيّنى گمشده مرا پيدا كند ده تومان به او مى دهم ، يا مثلا نصف گمشده را به او مى دهم).
و به كسى كه اين قرار را مى گذارد جاعل ، و به كسى كه كار را انجام مى دهد عامل مى گويند ، و بين جعاله و اجاره فرقهايى است ، از آن جمله اين است كه در اجاره بعد از تحقّق اجاره اجير ضامن است و بايد عمل را تحويل دهد ، و كسى هم كه او را اجير كرده اجرت را به او بدهكار مى شود ، ولى در جعاله اگر چه عامل شخص معيّن باشد مى تواند مشغول عمل نشود ، و تا عمل را انجام ندهد جاعل بدهكار نمى شود ، و در اجاره قبول معتبر است ولى در جعاله معتبر نيست.
شرايط جاعل
مسأله ۲۲۴۷ ـ جاعل بايد عاقل و بالغ باشد ، و از روى قصد و بدون اكراهِ به ناحق قرار داد كند ، و شرعاً بتواند در مال خود تصرّف نمايد ، بنابراين جعاله سفيه ـ يعنى كسى كه مال خود را در كارهاى بيهوده مصرف مى كند ـ يا كسى كه از طرف حاكم شرع به جهت افلاس ممنوع از تصرّف در مال خود شده ، صحيح نيست.
شرايط كارى كه جاعل در خواست می کند
مسأله ۲۲۴۸ ـ كارى را كه جاعل مى گويد براى او انجام دهند ، بايد بى فايده يا حرام يا واجبى كه شرعاً بايد مجّاناً آورده شود نباشد ، پس اگر بگويد: هر كس در شب به جاى تاريكى برود يا شراب بخورد يا نماز واجب خود را بخواند ده تومان به او مى دهم ، جعاله صحيح نيست.
تعیین مالى را كه در جعاله قرار مى گذارد
مسأله ۲۲۴۹ ـ اگر مالى را كه قرار مى گذارد بدهد معيّن كند ، مثلا بگويد: (هر كس اسب مرا پيدا كند اين گندم را به او مى دهم) لازم نيست بگويد آن گندم مال كجاست و قيمت آن چيست ، و همچنين اگر مال را معيّن نكند ، مثلا بگويد: (كسى كه اسب مرا پيدا كند ده من گندم به او مى دهم) جعاله صحيح است ، ولى احتياط مؤكد آن است كه خصوصيات آن را كاملا معيّن نمايد.
تعیین نکردن مقدار مزد در جعاله
مسأله ۲۲۵۰ ـ اگر جاعل مزد معيّنى براى كار قرار ندهد ، مثلا بگويد: (هر كس بچّه مرا پيدا كند پولى به او مى دهم) و مقدار آن را معيّن نكند ، چنانچه كسى آن عمل را انجام دهد ، بايد مزد او را به مقدارى كه كار او در نظر مردم ارزش دارد بدهد.
انجام کار توسط عامل، پيش از قرارداد
مسأله ۲۲۵۱ ـ اگر عامل پيش از قرارداد كار را انجام داده باشد ، يا بعد از قرارداد به قصد اين كه پول نگيرد انجام دهد ، حقّ مزد گرفتن ندارد.
به هم زدن قرارداد پيش از آنكه عامل شروع به كار كند
مسأله ۲۲۵۲ ـ پيش از آن كه عامل شروع به كار كند، جاعل مى تواند از قرار خود برگردد.
به هم زدن قرارداد بعد از آنكه عامل شروع به كار كرد
مسأله ۲۲۵۳ ـ بعد از آن كه عامل شروع به كار كرد ، اگر جاعل بخواهد از قرار خود برگردد اشكال دارد.
تمام نکردن عامل، عمل را و موجب ضرر جاعل شدن
مسأله ۲۲۵۴ ـ عامل مى تواند عمل را ناتمام بگذارد ، ولى اگر تمام نكردن عمل موجب ضرر جاعل شود ، بايد آن را تمام نمايد ، مثلا اگر كسى بگويد: (هر كس چشم مرا عمل كند فلان مقدار به او مى دهم) و جرّاح شروع به عمل كند ، چنانچه طورى باشد كه اگر عمل را تمام نكند چشم معيوب مى شود ، بايد آن را تمام نمايد ، و در صورتى كه ناتمام بگذارد حقّى بر جاعل ندارد ، و ضامن عيب و ضرر هم مى باشد.
مطالبه اجرت توسط عامل در صورتی که عمل را ناتمام بگذارد
مسأله ۲۲۵۵ ـ اگر عامل كار را ناتمام بگذارد ، چنانچه آن كار مثل پيدا كردن اسب است كه تا تمام نشود براى جاعل فايده ندارد ، عامل نمى تواند چيزى مطالبه كند ، و همچنين است اگر جاعل مزد را براى تمام كردن عمل قرار بگذارد ، مثلا بگويد: ( هر كس لباس مرا بدوزد ده تومان به او مى دهم) ولى اگر مقصودش اين باشد كه هر مقدار از عمل كه انجام گيرد براى آن مقدار مزد بدهد ، جاعل بايد مزد مقدارى را كه انجام شده به عامل بدهد ، اگر چه احتياط اين است كه به طور مصالحه يكديگر را راضى نمايند.
