شرایط فروشنده و خريدار
مسأله ۲۱۰۹ ـ براى فروشنده و خريدار چند چيز شرط است:
(اوّل) آن كه بالغ باشند.
(دوم) آن كه عاقل باشند.
(سوم) آن كه سفيه نباشند ، يعنى مال خود را در كارهاى بيهوده مصرف نكنند.
(چهارم) آن كه قصد خريد و فروش داشته باشند ، پس اگر مثلا به شوخى بگويد: (مال خود را فروختم) معامله اى محقّق نمى شود ، و در حقيقت قصد خريد و فروش مقوّم معامله است نه شرط صحّت آن.
(پنجم) آن كه كسى آنها را اكراه به ناحقّ نكرده باشد ، و اگر اكراه شدند و بعد راضى شدند معامله نافذ است.
(ششم) آن كه جنس و عوضى را كه مى دهند مالك باشند ، يا ولايت بر مالك و يا وكالت و اذن از او داشته باشند ، و احكام اينها در مسائل آينده خواهد آمد.
معامله با بچه نابالغ
مسأله ۲۱۱۰ ـ معامله با بچّه نابالغ كه مستقل در معامله باشد ، در مال خودش باطل است ، و اگر معامله با ولىّ باشد و بچّه نابالغ مميّز فقط صيغه معامله را جارى سازد ، معامله صحيح است.
و اگر جنس يا پول مال ديگرى باشد و آن بچّه وكالةً از صاحبش آن مال را بفروشد ، يا به آن پول چيزى بخرد ، معامله صحيح است هر چند بچّه مميّز ، مستقل در تصرّف باشد.
و اگر طفل فقط وسيله باشد كه جنس و عوض آن را به دو طرف معامله برساند ، اگر چه مميّز نباشد اشكال ندارد ، ولى بايد فروشنده و خريدار يقين يا اطمينان داشته باشند كه طفل جنس يا عوض را به صاحب آن مى رساند.
معامله باطل با بچه نابالغ
مسأله ۲۱۱۱ ـ اگر با بچّه نابالغ ـ در صورتى كه معامله با او صحيح نيست ـ معامله بكند و جنس يا پولى از او بگيرد ، در صورتى كه مال خود بچّه باشد ، بايد به ولىّ او بدهد ، و اگر مال ديگرى باشد بايد به صاحب آن بدهد ، يا از صاحبش رضايت بخواهد ، و اگر صاحب آن را نمى شناسد و براى شناختن او هم وسيله اى ندارد ، بايد چيزى را كه از بچّه گرفته از طرف صاحب آن بابت مظالم به فقير بدهد ، و بنابر احتياط واجب براى آن از حاكم شرع اذن بگيرد.
از بین رفتن جنس يا پولى كه به بچه داده
مسأله ۲۱۱۲ ـ اگر كسى با بچّه مميّز ـ در صورتى كه معامله با او صحيح نيست ـ معامله كند و جنس يا پولى كه به بچّه داده از بين برود ، مى تواند از بچّه بعد از بلوغش مطالبه نمايد ، و اگر بچّه مميّز نباشد حقّ مطالبه ندارد.
اکراه به نا حق خريدار يا فروشنده را بر معامله
مسأله ۲۱۱۳ ـ اگر خريدار يا فروشنده را بر معامله به ناحقّ اكراه كنند ، چنانچه بعد از معامله راضى شود ، معامله صحيح است ، ولى احتياط مستحبّ آن است كه دوباره معامله را انجام دهند.
فروش مال كسى را بدون اجازه او
مسأله ۲۱۱۴ ـ اگر انسان مال كسى را بدون اجازه او بفروشد ، تا زمانى كه صاحب مال به فروش آن راضى نشود و اجازه نكند ، بر آن معامله ترتيب اثر داده نمى شود.
كسانى كه بر فروختن مال طفل ولايت دارند و حكم مال ديوانه و غايب
مسأله ۲۱۱۵ ـ پدر و جدّ پدرى طفل و نيز وصىّ پدر و وصىّ جدّ پدرى طفل ـ كه او را قيّم بر صغير قرار داده اند ـ مى توانند مال طفل را بفروشند ، و بنابر احتياط واجب معامله به مصلحت طفل باشد ، و مجتهد عادل هم در صورت نبودن پدر و جدّ پدرى و وصىّ آن دو مى تواند مال يتيم را در صورتى كه به مصلحت او باشد بفروشد ، و همچنين مال ديوانه و غايب را در صورتى كه ضرورت اقتضا كند.
فروختن مالى را كه غصب كرده
مسأله ۲۱۱۶ ـ اگر كسى مالى را غصب كند و بفروشد و بعد از فروش صاحب مال معامله را اجازه كند ، معامله نافذ است ، و چيزى را كه غصب كننده به مشترى داده و منفعتهاى آن از موقع معامله ، ملك مشترى است ، و چيزى را كه مشترى داده و منفعتهاى آن از موقع معامله ، ملك كسى است كه مال او را غصب كرده اند.
فروش مالى را که غصب کرده به قصد اينكه عوض آن، مال خودش باشد
مسأله ۲۱۱۷ ـ اگر كسى مالى را غصب كند و بفروشد به قصد اين كه عوض آن ، مال خودش باشد ، چنانچه صاحب مال معامله را اجازه كند ، معامله نافذ است ، ولى عوض ، مالِ مالك مى شود نه مالِ غاصب.
