تعريف هبه و ابراء ذمه
هبه عبارت است از تمليك عين مجّاناً ـ بدون اين كه در مقابل عين عوضى دريافت كند ـ وبخشيده شده بايد عين ـ اگر چه بنحو مشاع ـ باشد ، نه منفعت ، وچه در خارج باشد يا در ذمّه ، در صورتى كه به غير كسى كه در ذمّه اوست ببخشد ، واگر به كسى كه آن عين در ذمّه اوست ببخشد ، ذمّه مديون برىء مى شود ، و نمى تواند به آن چه بخشيده رجوع كند.
تحقق هبه به لفظ يا فعل
مسأله ۲۴۱۶ ـ در هبه ايجاب وقبول معتبر است ، چه به لفظ باشد ـ مثل آن كه بگويد: «اين كتاب را به تو بخشيدم» وكسى كه به او بخشيده شده بگويد: «قبول كردم» ـ يا به فعل باشد ، مثل آن كه كتاب را به قصد بخشش به طرف بدهد ، واو هم به قصد قبول بگيرد.
امورى كه در هبه كننده معتبر است
مسأله ۲۴۱۷ ـ معتبر است هبه كننده عاقل وبالغ وقاصد باشد ،وبر هبه اكراه نشده باشد ، وبه واسطه سفاهت وافلاس ممنوع از تصرّف در مالش نباشد ، ومالكِ مالى باشد كه مى بخشد ،يا بر آن ولايت داشته باشد ، وگرنه آن هبه فضولى است وصحّت آن منوط به اجازه كسى است كه اجازه او معتبر است.
اعتبار قبض در هبه
مسأله ۲۴۱۸ ـ در هبه قبض معتبر است ، پس اگر مالى را به كسى ببخشد ، تا به قبض او ندهد ، هبه محقّق نمى شود ، وبايد كسى كه مال به او بخشيده شده ، به اذن هبه كننده قبض كند ، ولى اگر آن چه را بخشيده ، در تصرّف كسى باشد كه به او بخشيده ، كفايت از قبض مى كند.
وقبض در غير منقول ـ مانند خانه وزمين ـ به اين است كه مانع از تصرّف را برطرف كند ، ومال را در استيلاى كسى كه به او بخشيده قرار دهد ، ودر منقول به اين است كه به طرف بدهد ، وطرف هم از او بگيرد.
هبه به طفل و ديوانه
مسأله ۲۴۱۹ ـ اگر مالى را به كسى كه به حدّ بلوغ نرسيده يا به ديوانه ببخشد ، معتبر است ولىّ آن دو قبول كند ، وآن مال را قبض نمايد ، ولى اگر ولىّ به آن دو ببخشد ، ودر دست خودش باشد ، بودن آن مال در تصرّف ولىّ از قبض كفايت مى كند.
رجوع در هبه مشروط و غير مشروط و معوّض
مسأله ۲۴۲۰ ـ اگر به يكى از ارحام ـ خويشاوندان ـ خود مالى ببخشد ، بعد از آن كه به قبض او داد ، نمى تواند رجوع كند و پس بگيرد ، وهمچنين است در صورتى كه هبه كننده بر كسى كه به او هبه شده ، شرط كند ، وبه آن شرط عمل شود ، يا كسى كه به او هبه شده ، در مقابل هبه عوضى به هبه كننده بدهد.
ودر غير موارد ذكر شده تا عين مالى كه هبه شده باقى باشد ، مى تواند مال بخشيده شده را پس بگيرد ، ولى اگر تلف شده يا آن را به ديگرى منتقل كرده ، يا تغييرى در عين داده ـ مثل آن كه اگر پارچه بوده ، آن را رنگ كرده باشد ـ نمى تواند پس بگيرد.
حكم زن و شوهر در لزوم هبه
مسأله ۲۴۲۱ ـ زن وشوهر در لزوم هبه ، حكم رحم را ندارند.
عمل به شرط در هبه مشروط، و حكم رجوع در هبه مشروط
مسأله ۲۴۲۲ ـ اگر مالى را به كسى ببخشد ، ودر ضمن آن بر آن كس شرط كند كه مالى به او بدهد يا كارى ـ كه جايز باشد ـ براى او انجام دهد ، بايد كسى كه بر او شرط شده ، به آن شرط عمل كند ، وهبه كننده قبل از عمل به شرط مى تواند رجوع نمايد ، وهمچنين اگر كسى كه براو شرط شده ، به شرط عمل نكند ، ويا نتواند به آن شرط عمل نمايد ، هبه كننده مى تواند رجوع كند.
از دنیا رفتن هبه كننده يا كسى كه مال به او هبه شده قبل از قبض
مسأله ۲۴۲۳ ـ اگر هبه كننده يا كسى كه مال به او هبه شده ، قبل از قبض بميرد ، هبه باطل مى شود.
از دنیا رفتن هبه كننده يا كسى كه مال به او بخشيده شده بعد از قبض
مسأله ۲۴۲۴ ـ اگر هبه كننده بعد از قبض دادن بميرد ، ورثه نمى توانند رجوع كنند ، و همچنين اگر كسى كه مال به او بخشيده شده بميرد ، هبه كننده نمى تواند رجوع نمايد.
تحقق رجوع در هبه
مسأله ۲۴۲۵ ـ همچنان كه رجوع به گفتن محقّق مى شود ـ مثل آن كه بگويد: «از بخششى كه كردم برگشتم» ـ به فعل نيز محقّق مى شود ، مثل آن كه به قصد رجوع از طرف بگيرد ، يا آن چه را بخشيده به قصد رجوع به ديگرى واگذار نمايد ، ودر تحقّق رجوع ، دانستن كسى كه مال به او هبه شده ، معتبر نيست.
فائده حاصله شده بين هبه تا زمان رجوع در هبه
مسأله ۲۴۲۶ ـ مالى را كه به شخصى بخشيده ، اگر در ملك آن شخص ، زيادى منفصل يا قابل انفصال پيدا كند ـ مثل آن كه گوسفند برّه آورد ، يا درخت ميوه دهد ـ مال آن شخص است ، واگر هبه كننده ، در هبه مثل گوسفند ودرخت ، رجوع كند ، نمى تواند برّه وميوه را از آن شخص پس بگيرد.
