شك در انجام عملى كه ركن نيست چنانچه مشغول كار بعدی نشده
مسأله ۱۱۸۳ ـ اگر شكّ كند عملى را كه ركن نيست به جا آورده يا نه ، چنانچه مشغول كارى كه بعد از آن است نشده بايد آن را به جا آورد ، مثلا اگر پيش از خواندن سوره شكّ كند كه حمد را خوانده يا نه ، بايد حمد را بخواند ، و اگر بعد از انجام آن يادش بيايد كه آن را به جا آورده ، نمازش صحيح است.
شك در انجام يكى از ركنهاى نماز چنانچه مشغول كار بعدی شده
مسأله ۱۱۸۴ ـ اگر شكّ كند كه ركنى را به جا آورده يا نه ، چنانچه مشغول كارى كه بعد از آن است شده بايد به شكّ خود اعتنا نكند ، مثلا موقعى كه مشغول خواندن تشهّد است اگر شكّ كند كه دو سجده را به جا آورده يا نه ، بايد به شكّ خود اعتنا نكند ، و اگر يادش بيايد كه آن ركن را به جا نياورده ، در صورتى كه تكبيرة الاحرام باشد ، نمازش باطل است ، چه داخل ركن بعد شده باشد يا نشده باشد ، و در غير آن چنانچه مشغول ركن بعد نشده ، بايد آن را به جا آورد ، و اگر مشغول ركن بعد شده نمازش باطل است ، مثلا اگر پيش از ركوع ركعتِ بعد يادش بيايد كه دو سجده را به جا نياورده ، بايد به جا آورد و اگر در ركوع يا بعد از آن يادش بيايد ، نمازش باطل است.
شك در انجام عملى كه ركن نيست چنانچه مشغول كار بعدی شده
مسأله ۱۱۸۵ ـ اگر شكّ كند عملى را كه ركن نيست به جا آورده يا نه ، چنانچه مشغول كارى كه بعد از آن است شده بايد به شكّ خود اعتنا نكند ، مثلا موقعى كه مشغول خواندن سوره است ، اگر شكّ كند كه حمد را خوانده يا نه ، بايد به شكّ خود اعتنا نكند ، و اگر بعد يادش بيايد كه آن را به جا نياورده ، در صورتى كه مشغول ركن بعد نشده بايد به جا آورد ، و اگر مشغول ركن بعد شده نمازش صحيح است ، بنابراين اگر مثلا در قنوت يادش بيايد كه سوره را نخوانده ، بايد بخواند ، و اگر در ركوع يادش بيايد نمازش صحيح است.
شك در گفتن سلام نماز یا درست گفتن آن
مسأله ۱۱۸۶ ـ اگر شكّ كند كه سلام نماز را گفته يا نه ، چنانچه مشغول نماز ديگر شده ، يا به واسطه انجام كارى كه صورت نماز را به هم مى زند از حال نمازگزار بيرون رفته ، بايد به شكّ خود اعتنا نكند ، و اگر پيش از اينها شكّ كند بايد سلام را بگويد اگر چه مشغول تعقيب باشد ، و اگر شكّ كند كه سلام را درست گفته يا نه در هر صورت به شكّ خود اعتنا نكند.
شك در صحت نماز و شک در دو طرفی که هر دو باطل باشد
مسأله ۱۱۸۷ ـ اگر بعد از سلام نماز شكّ كند كه نمازش صحيح بوده يا نه ـ مثلا شكّ كند ركوع كرده يا نه ـ يا بعد از سلام نماز چهار ركعتى شكّ كند كه چهار ركعت خوانده يا پنج ركعت ، به شكّ خود اعتنا نكند ، و مشهور فرموده اند: «اگر هر دو طرف شكّ او باطل باشد ، مثلا بعد از سلام نماز چهار ركعتى شكّ كند كه سه ركعت خوانده يا پنج ركعت ، نمازش باطل است.» ولى اين حكم محلّ اشكال است ، و احتياط واجب آن است كه يك ركعت ديگر بخواند و بعد از سلام نماز دو سجده سهو به جا آورد ، و نماز را هم اعاده نمايد.
شك در این كه نماز خوانده يا نه
مسأله ۱۱۸۸ ـ اگر بعد از گذشتن وقت نماز شكّ كند كه نماز خوانده يا نه ، يا گمان كند كه نخوانده ، خواندن آن لازم نيست ، ولى اگر پيش از گذشتن وقت شكّ كند كه نماز خوانده يا نه ، اگر چه گمان كند كه خوانده است بايد آن نماز را بخواند.
شك در این كه نماز را درست خوانده يا نه
مسأله ۱۱۸۹ ـ اگر بعد از گذشتن وقت شكّ كند كه نماز را درست خوانده يا نه ، به شكّ خود اعتنا نكند.
کسی که چهار ركعت خوانده ولى نمى داند به نيت ظهر خوانده يا عصر
مسأله ۱۱۹۰ ـ اگر بعد از گذشتن وقت نماز ظهر و عصر بداند چهار ركعت نماز خوانده ، ولى نداند به نيّت ظهر خوانده يا به نيّت عصر ، بايد چهار ركعت نماز قضا به نيّت نمازى كه بر او واجب است بخواند.
کسی که يك نماز خوانده ولى نداند سه ركعتى خوانده يا چهار ركعتى
مسأله ۱۱۹۱ ـ اگر بعد از گذشتن وقت نماز مغرب و عشاء بداند يك نماز خوانده ولى نداند سه ركعتى خوانده يا چهار ركعتى ، بايد قضاى نماز مغرب و عشاء را بخواند.
معناى كثير الشك
مسأله ۱۱۹۲ ـ كثيرالشّك كسى است كه عرفاً بگويند زياد شكّ مى كند ، و كسى كه حال او به نحوى باشد كه لااقل در هر سه نماز پشت سر هم يك مرتبه شكّ كند مصداق كثيرالشّك است ، و چنانچه زياد شكّ كردن از غضب يا ترس يا پريشانى حواس نباشد ، به شكّ خود اعتنا نكند.
وظيفه كثير الشك در به جا آوردن چيزى از اجزاء يا شرايط نماز
مسأله ۱۱۹۳ ـ كثيرالشّك اگر در به جا آوردن چيزى از اجزاء يا شرايط نماز شكّ كند ، بايد بنا بگذارد كه آن را به جا آورده ، مثلا اگر شكّ كند كه ركوع كرده يا نه ، بايد بنا بگذارد كه ركوع كرده است ، و اگر در به جا آوردن چيزى شكّ كند كه نماز را باطل مى كند ـ مثل اين كه شكّ كند كه نماز صبح را دو ركعت خوانده يا سه ركعت ـ بنا را بر صحّت بگذارد.
كسى كه در يك چيز نماز زياد شك مى كند
مسأله ۱۱۹۴ ـ كسى كه در يك چيز نماز زياد شكّ مى كند ، چنانچه در چيزهاى ديگر نماز شكّ كند بايد به دستور آن شكّ عمل نمايد ، مثلا كسى كه زياد شكّ مى كند سجده كرده يا نه ، اگر در به جا آوردن ركوع شكّ كند ، بايد به دستور آن رفتار نمايد ، يعنى اگر به سجده نرفته ركوع را به جا آورد ، و اگر به سجده رفته اعتنا نكند.
كسى كه در نماز مخصوصى زياد شك مى كند
مسأله ۱۱۹۵ ـ كسى كه در نماز مخصوصى ـ مثلا در نماز ظهر ـ زياد شكّ مى كند ، اگر در نماز ديگر ـ مثلا در نماز عصر ـ شكّ كند ، بايد به دستور شكّ رفتار نمايد.
كسى كه در جاى مخصوصى زياد شك مى كند
مسأله ۱۱۹۶ ـ كسى كه فقط وقتى در جاى مخصوصى نماز مى خواند زياد شكّ مى كند ، اگر در غير آن جا نماز بخواند و شكّى براى او پيش آيد ، بايد به دستور شكّ عمل نمايد.
شك كند در این كه كثير الشك شده يا نه یا به حال معمولى برگشته يا نه
مسأله ۱۱۹۷ ـ اگر انسان شكّ كند كه كثيرالشّك شده يا نه ، بايد به دستور شكّ عمل نمايد ، و كثيرالشّك تا وقتى يقين نكند كه به حال معمولى مردم برگشته ، بايد به شكّ خود اعتنا نكند.
كثير الشك اگر اعتنا نكند و بعد يادش بيايد رکنی را نياورده
مسأله ۱۱۹۸ ـ كسى كه زياد شكّ مى كند ، اگر شكّ كند ركنى را به جا آورده يا نه و اعتنا نكند ، بعد يادش بيايد كه آن را به جا نياورده ، در صورتى كه تكبيرة الاحرام باشد ، نمازش باطل است ، چه داخل ركن بعد شده باشد يا نشده باشد ، و در غير آن چنانچه مشغول ركن بعد نشده ، بايد آن را به جا آورد ، و اگر مشغول ركن بعد شده نمازش باطل است ، مثلا اگر شكّ كند كه ركوع كرده يا نه و اعتنا نكند ، چنانچه پيش از سجده دوم يادش بيايد كه ركوع نكرده است بايد بر گردد و ركوع كند ، و اگر در سجده دوم يادش بيايد نمازش باطل است.
كثير الشك اگر اعتنا نكند و بعد يادش بيايد غیر رکنی را نیاورده
مسأله ۱۱۹۹ ـ كسى كه زياد شكّ مى كند ، اگر شكّ كند چيزى را كه ركن نيست به جا آورده يا نه و اعتنا نكند و بعد يادش بيايد كه آن را به جا نياورده ، چنانچه از محلّ به جا آوردن آن نگذشته ، بايد آن را به جا آورد ، و اگر از محلّ آن گذشته نمازش صحيح است ، مثلا اگر شكّ كند كه حمد خوانده يا نه و اعتنا نكند ، چنانچه در قنوت يادش بيايد كه آن را نخوانده ، بايد بخواند ، و اگر در ركوع يادش بيايد نمازش صحيح است.
شک امام جماعت يا مأموم در شماره ركعتهاى نماز
مسأله ۱۲۰۰ ـ اگر امام جماعت در شماره ركعتهاى نماز شكّ كند ، مثلا شكّ كند كه سه ركعت خوانده يا چهار ركعت ، چنانچه مأموم يقين يا گمان داشته باشد كه مثلا چهار ركعت خوانده ، و به امام بفهماند كه چهار ركعت خوانده است ، امام بايد نماز را تمام كند و نماز احتياط ندارد ، و نيز اگر امام يقين يا گمان داشته باشد كه چند ركعت خوانده است و مأموم در شماره ركعتهاى نماز شكّ كند ، بايد به شكّ خود اعتنا ننمايد.
شک در شماره ركعتهاى نماز مستحبى
مسأله ۱۲۰۱ ـ اگر در شماره ركعتهاى نماز مستحبّى شكّ كند ، چنانچه طرف بيشتر شكّ نماز را باطل مى كند ، بايد بنا را بر كمتر بگذارد ، مثلا اگر در نافله صبح شكّ كند كه دو ركعت خوانده يا سه ركعت ، بايد بنا بگذارد كه دو ركعت خوانده است ، و اگر طرف بيشتر شكّ نماز را باطل نمى كند ـ مثلا شكّ كند كه دو ركعت خوانده يا يك ركعت ـ به هر طرف شكّ عمل كند نمازش صحيح است.
كم و زیاد شدن ركن در نافله
مسأله ۱۲۰۲ ـ كم شدن ركن نافله را باطل مى كند ، ولى زياد شدن ركن در آن اشكال ندارد ، پس اگر يكى از كارهاى نافله را فراموش كند و موقعى يادش بيايد كه مشغول ركن بعد از آن شده ، بايد آن كار را انجام دهد ، و دوباره آن ركن را به جا آورد ، مثلا اگر در بين ركوع يادش بيايد كه سوره حمد را نخوانده ، بايد برگردد و حمد را بخواند و دوباره به ركوع رود.
شک در يكى از كارهاى نافله
مسأله ۱۲۰۳ ـ اگر در يكى از كارهاى نافله شكّ كند ـ خواه ركن باشد يا غير ركن ـ چنانچه محلّ آن نگذشته بايد به جا آورد ، و اگر محلّ آن گذشته به شكّ خود اعتنا نكند.
حكم گمان در شماره ركعتهاى نماز مستحبى
مسأله ۱۲۰۴ ـ اگر در نماز مستحبّى دو ركعتى گمانش به سه ركعت يا بيشتر برود ، نمازش صحيح است ، و اگر گمانش به دو ركعت يا كمتر برود ، بايد به همان گمان عمل كند ، مثلا اگر گمانش به يك ركعت مى رود ، بايد يك ركعت ديگر بخواند.
قضاء يك سجده يا تشهد فراموش شده و سجده سهو در نمازهاى مستحبى
مسأله ۱۲۰۵ ـ اگر در نماز نافله كارى كند كه براى آن در نماز واجب سجده سهو واجب مى شود ، يا يك سجده يا تشهّد را فراموش نمايد و بعد از سلام يادش بيايد ، سجده سهو و قضا بر او واجب نيست.
اگر شك كند كه نماز مستحبى را خوانده يا نه
مسأله ۱۲۰۶ ـ اگر شكّ كند كه نماز مستحبّى را خوانده يا نه ، چنانچه آن نماز مثل نماز جعفر طيّار (عليه السلام) وقت معيّن نداشته باشد ، بنا بگذارد كه نخوانده است ، و همچنين است اگر مثل نافله يوميّه وقت معيّن داشته باشد و پيش از گذشتن وقت شكّ كند كه آن را به جا آورده يا نه ، ولى اگر بعد از گذشتن وقت شكّ كند كه خوانده است يا نه ، به شكّ خود اعتنا نكند.
تعداد شکهای صحیح و وظیفه نمازگزار هنگام آن شک
مسأله ۱۲۰۷ ـ در نُه صورت ، اگر در شماره ركعتهاى نماز چهار ركعتى شكّ كند ،بايد فكر نمايد ، و بنابر احتياط واجب تأخير نيندازد ، پس اگر يقين يا گمان به يك طرف شكّ پيدا كرد ، همان طرف را بگيرد و نماز را تمام كند ، وگرنه به دستورهايى كه بيان مى شود عمل نمايد ، و آن نُه صورت از اين قرار است:
(اول) شك بين دو و سه بعد از تمام شدن ذكر واجب سجده دوم
(اوّل) آن كه بعد از تمام شدن ذكر واجب سجده دوم شكّ كند كه دو ركعت خوانده است يا سه ركعت ، كه بايد بنا بگذارد سه ركعت خوانده است و يك ركعت ديگر بخواند و نماز را تمام كند و بعد از نماز يك ركعت نماز احتياط ايستاده به جا آورد.
(دوم) شك بين دو و چهار بعد از تمام شدن ذكر واجب سجده دوم
(دوم) شكّ بين دو و چهار بعد از تمام شدن ذكر واجب سجده دوم ، كه هر چند براى تخيير بين از سر گرفتن نماز و بنابر چهار گذاشتن و آوردن نماز احتياط وجهى هست ، ولى احتياط واجب آن است كه بنا را بر چهار بگذارد و نماز را تمام كند و بعد از نماز دو ركعت نماز احتياط ايستاده بخواند.
(سوم) شك بين دو و سه و چهار بعد از تمام شدن ذكر واجب سجده دوم
(سوم) شكّ بين دو و سه و چهار بعد از تمام شدن ذكر واجب سجده دوم ، كه بايد بنا را بر چهار بگذارد و نماز را تمام كند و بعد از نماز دو ركعت نماز احتياط ايستاده و بعد دو ركعت نشسته به جا آورد.
(چهارم) شك بين چهار و پنج بعد از تمام شدن ذكر واجب سجده دوم
(چهارم) شكّ بين چهار و پنج بعد از تمام شدن ذكر واجب سجده دوم ، كه بايد بنا را بر چهار بگذارد و نماز را تمام كند و بعد از نماز دو سجده سهو به جا آورد.
ولى اگر بعد از سجده اوّل ، يا پيش از تمام شدن ذكر واجب سجده دوم يكى از اين چهار شكّ براى او پيش آيد نمازش باطل است.
(پنجم) شك بين سه و چهار در هر جاى نماز كه باشد
(پنجم) شكّ بين سه و چهار كه در هر جاى نماز باشد بايد بنا را بر چهار بگذارد و نماز را تمام كند ، و بنابر مشهور بعد از نماز يك ركعت نماز احتياط ايستاده يا دو ركعت نشسته به جا آورد ، ولى احتياط واجب آن است كه دو ركعت نماز نشسته را اختيار كند.
