اول سال خمسى براى كسى كه شغل دارد و يا اتفاقاً منفعتى ببرد
مسأله ۱۷۸۲ ـ تاجر و كاسب و صنعتگر و مانند اينها از وقتى كه منفعت مى برند ـ كه اوّل سال آنهاست ـ يك سال كه بگذرد بايد خمس آنچه را كه از خرج سالشان زياد مى آيد بدهند ، و كسى كه شغلش كاسبى نيست اگر اتّفاقاً منفعتى ببرد ، بعد از آن كه يك سال از موقعى كه فايده برده بگذرد ، بايد خمس مقدارى را كه از خرج سالش زياد آمده بدهد.
اداى خمس منفعت يا تأخير آن تا آخر سال و قمرى بودن سال
مسأله ۱۷۸۳ ـ انسان مى تواند در بين سال هر وقت منفعتى به دستش آيد و آن منفعت زايد بر مخارجش باشد ، خمس آن را همان وقت بدهد ، و جايز است دادن خمس را تا آخر سال تأخير بيندازد ، و بنابر احتياط واجب سال خمس را سال قمرى قرار دهد.
کسی که سال خمسى دارد و در بين سال بميرد
مسأله ۱۷۸۴ ـ كسى كه مانند تاجر و كاسب براى دادن خمس سال دارد ، اگر منفعتى به دست آورد و در بين سال بميرد ، بايد مخارج تا موقع مرگش را از آن منفعت كسر نمايند و خمس باقى مانده را بدهند.
پائین آمدن قيمت جنسى كه براى تجارت خريده در آخر سال
مسأله ۱۷۸۵ ـ اگر قيمت جنسى را كه براى تجارت خريده در بين سال بالا رود و آن را نفروشد و تا سالش نگذشته قيمتش پايين آيد ، خمس مقدارى كه بالا رفته بر او واجب نيست.
بالا رفتن قيمت جنسى كه براى تجارت خريده و تا بعد از سال نفروشد
مسأله ۱۷۸۶ ـ اگر قيمت جنسى كه براى تجارت خريده بالا رود و به اميد اين كه قيمت آن بالاتر رود تا بعد از تمام شدن سال آن را نفروشد و قيمتش پايين آيد ، چنانچه به اندازه اى كه بين تجّار متعارف است نگه داشته ، خمس مقدارى كه بالا رفته بر او واجب نيست ، و امّا اگر بيش از آن مقدار بدون عذر نگه داشته ، بنابر احتياط واجب خمس آن مقدار را بدهد.
بالا رفتن قیمت در غیر مال التجاره مالى
مسأله ۱۷۸۷ ـ اگر غير مال التجارة مالى داشته باشد كه متعلق خمس نباشد ، در صورتى كه به ارث به او رسيده باشد ، چنانچه قيمتش بالا برود ـ اگر چه آن را بفروشد ـ مقدارى كه بر قيمتش اضافه شده خمس ندارد ، و همچنين است اگر به غير معاوضه مالك آن شده ، چه از اوّل متعلق خمس نبوده ـ مثل آن كه مسكنى كه مورد حاجت اوست به او بخشيده باشند ، و در مؤونه سال صرف شده باشدـ يا متعلق خمس بوده و خمس آن را از همان مال داده باشد ، مثل مالى كه به حيازت مالك شده و خمس آن را داده است.
ولى اگر به معاوضه مالك شده باشد ، چنانچه قيمتش بالا برود تا زمانى كه نفروخته خمس ندارد ، و اگر فروخت ، در صورتى كه مؤونه نباشد آن زياده خمس دارد ، و در صورتى كه مؤونه باشد بنابر احتياط واجب خمس مقدار زايد را بدهد ، و در هر دو صورت اگر در مؤونه سال صرف شود ، خمس ندارد.
احداث باغ به قصد تجارت يا مصرف ميوه آن
مسأله ۱۷۸۸ ـ اگر باغى احداث كند براى آن كه بعد از بالا رفتن قيمتش آن را بفروشد ، بايد خمس ميوه و نموّ درختها و بنابر احتياط خمس زيادى قيمت باغ را بدهد ، و اگر قصدش اين باشد كه به ميوه آن تجارت كند ، بايد خمس ميوه و نموّ درختها را بدهد ، ولى اگر قصدش اين باشد كه از ميوه آن استفاده شخصى كند ، فقط بايد خمس ميوه درختها را در صورتى كه زايد بر استفاده اش باشد بدهد.
کاشت درخت بيد و چنار و مانند اينها
مسأله ۱۷۸۹ ـ اگر درخت بيد و چنار و مانند اينها را بكارد ، در صورتى كه خمس آنها را داده باشد بايد هر سال خمس نموّ آنها را بدهد ، و همچنين اگر مثلا از شاخه هاى درخت كه معمولا هر سال مى برند استفاده اى ببرد و به تنهايى يا با منفعتهاى ديگر كسبش از مخارج سال او زياد بيايد ، در آخر هر سال بايد خمس آنها را بدهد ، امّا در صورتى كه خمس آن درخت را نداده و نموّ كرده باشد بايد خمسِ اصل درخت و نموِّ آن خمس و خمسِ نموِّ حصّه خود را بدهد.
كسى كه چند رشته كسب دارد
مسأله ۱۷۹۰ ـ كسى كه چند رشته كسب دارد ، مثلا اجاره ملك مى گيرد و خريد و فروش و زراعت هم مى كند ، بايد خمس فايده هايى را كه در آخر سال از مخارج او زياد مى آيد بدهد ، و چنانچه از يك رشته نفع ببرد و از رشته ديگر ضرر كند ، بنابر احتياط مستحبّ خمس نفعى را كه برده بدهد.
خرجهائى كه براى به دست آوردن فايده مى شود
مسأله ۱۷۹۱ ـ خرجهايى را كه انسان براى به دست آوردن فايده مى كند ـ مانند دلالى و حمّالى ـ از مؤونه تحصيل منفعت شمرده مى شود و مى تواند از سود كسر كند و نسبت به آن مقدار خمس ندارد.
برداشتن یکی از اعضاء پيش از تمام شدن ذكر سجده، سهواً
مسأله ۱۰۶۴ ـ اگر پيش از تمام شدن ذكر سجده سهواً پيشانى را از زمين بر دارد ، نمى تواند دوباره به زمين بگذارد ، و بايد آن را يك سجده حساب كند ، ولى اگر جاهاى ديگر را سهواً از زمين بر دارد ، بايد دو مرتبه به زمين بگذارد و ذكر را بگويد.
آنچه از منافع كسب صرف در مخارج آن سال می شود
مسأله ۱۷۹۲ ـ آنچه از منافع كسب در بين سال به مصرف خوراك و پوشاك و اثاثيه و خريد منزل و ازدواج فرزند و جهيزيه دختر و زيارت و مانند اينها از امورى كه از مخارج آن سال حساب مى شود مى رسد ـ در صورتى كه از شأن او زياد نباشد ـ خمس ندارد.
نشستن بين دو سجده در حال آرامش بدن
مسأله ۱۰۶۵ ـ بعد از تمام شدن ذكر سجده اوّل بايد بنشيند تا بدن آرام گيرد و دوباره به سجده رود.
مالى را كه به مصرف نذر و كفاره يا جايزه و هديه كرده
مسأله ۱۷۹۳ ـ مالى را كه انسان به مصرف نذر و كفّاره مى رساند ، جزء مخارج ساليانه است ، و نيز مالى را كه به كسى مى بخشد يا جايزه مى دهد ـ در صورتى كه از شأن او زياد نباشد ـ از مخارج ساليانه حساب مى شود.
بلندتر يا پائينتر بودن جاى پيشانى از سر انگشتان و زانوها
مسأله ۱۰۶۶ ـ جاى پيشانى نمازگزار بايد از جاى سر انگشتان پاى او بلندتر يا پست تر از چهار انگشت بسته نباشد ، و بنابر احتياط واجب از جاى زانوهاى او هم بلندتر يا پست تر از اين مقدار نباشد.
جهيزيه دختر
مسأله ۱۷۹۴ ـ اگر انسان در شهرى باشد كه معمولا هر سال مقدارى از جهيزيه دختر را تهيّه مى كنند ، در صورتى كه آن شخص نتواند در غير اين صورت جهيزيه را تهيّه كند و ندادن جهيزيه منافى شأن او باشد ، چنانچه در بين سال از منافع آن سال جهيزيه بخرد ، خمس ندارد ، و اگر از منافع آن سال در سال بعد جهيزيه تهيّه نمايد ، بايد خمس آن را بدهد.
سجده در زمين سراشيب
مسأله ۱۰۶۷ ـ در زمين سراشيب كه شيب آن درست معلوم نيست ، اگر جاى پيشانى از جاى سر انگشتهاى پاى او و زانوهايش بيش از چهار انگشت بسته بلندتر يا پست تر باشد ، بنابر احتياط نماز او باطل است.
مالى را كه خرج سفر حج و زيارتهاى ديگر مىكند
مسأله ۱۷۹۵ ـ مالى را كه خرج سفر حجّ و زيارتهاى ديگر مى كند ، از مخارج سالى حساب مى شود كه در آن سال خرج كرده ، و اگر سفر او تا مقدارى از سال بعد طول بكشد ، آنچه در سال بعد از منافع سال قبل خرج مى كند بايد خمس آن را بدهد.
كسر مخارج سال از درآمد سال يا از مالی كه خمس آن واجب نيست
مسأله ۱۷۹۶ ـ كسى كه از كسب و تجارت فايده اى برده ، اگر مال ديگرى هم دارد كه خمس آن واجب نيست ، مى تواند مخارج سال خود را فقط از فايده كسبش حساب كند.
آذوقهاى كه در آخر سال زياد آمده باشد
مسأله ۱۷۹۷ ـ آذوقه اى كه براى مصرف سالش از منافع كسبش خريده ، اگر در آخر سال زياد بيايد ، بايد خمس آن را بدهد ، و چنانچه بخواهد قيمت آن را بدهد ، در صورتى كه قيمتش از وقتى كه خريده زياد شده باشد ، بايد قيمت آخر سال را حساب كند.
اثاثيه و زیور آلات زنانه که احتياجش از آنها برطرف شده
مسأله ۱۷۹۸ ـ اگر از منفعت كسب پيش از دادن خمس اثاثيه اى براى منزل بخرد ، هر وقت احتياجش از آن بر طرف شد ، خمس ندارد ، و همچنين است زيور آلات زنانه در صورتى كه وقت زينت كردن زن با آنها گذشته باشد.
کسر مخارج از منفعت سال بعد
مسأله ۱۷۹۹ ـ اگر در يك سال منفعتى نبرد ، نمى تواند مخارج آن سال را از منفعتى كه در سال بعد مى برد كسر نمايد.
کسر آنچه از سرمایه خرج کرده از منفعت آخر سال
مسأله ۱۸۰۰ ـ اگر در اوّل سال منفعتى نبرد و از سرمايه خرج كند و پيش از تمام شدن سال منفعتى به دستش آيد ، نمى تواند مقدارى را كه از سرمايه برداشته از منافع كسر كند.
کسر سرمایه تلف شده از منافع قبل از تلف
مسأله ۱۸۰۱ ـ اگر مقدارى از سرمايه در تجارت و مانند آن از بين برود مى تواند مقدارى را كه از سرمايه كم شده از منافع قبل از تلف آن مقدار كسر نمايد.
تهیّه مالی که از بین رفته از منفعتى كه به دست مى آيد
مسأله ۱۸۰۲ ـ اگر غير از سرمايه چيز ديگرى از مالهاى او از بين برود ، نمى تواند از منفعتى كه به دستش مى آيد آن چيز را تهيّه كند ، مگر اين كه در همان سال به آن چيز احتياج داشته باشد ، كه در اين صورت مى تواند در بين سال از منافع كسب آن را تهيّه نمايد.
حكم كسر و اداى قرضش از منفعت
مسأله ۱۸۰۳ ـ اگر در اوّل سال براى مخارج خود قرض كند و پيش از تمام شدن سال منفعتى ببرد ، نمى تواند مقدار قرض خود را از آن منفعت كسر نمايد ، مگر اين كه قرض بعد از حصول منفعت باشد ، ولى مى تواند قرض خود را از منافع اثناى سال ادا نمايد.
گذاشتن پيشانى را اشتباهاً بر چيزى كه از جاى انگشتان پا بلندتر است
مسأله ۱۰۶۸ ـ اگر پيشانى را اشتباهاً بر چيزى بگذارد كه از جاى انگشتهاى پاى او بلندتر از چهار انگشت بسته است ، چنانچه بلندى آن به قدرى است كه نمى گويند در حال سجده است ، بايد سر را بردارد و بر چيزى كه بلند نيست يا بلنديش به اندازه چهار انگشت بسته يا كمتر است بگذارد ، و اگر بلندى آن به قدرى است كه مى گويند در حال سجده است ، بايد پيشانى را از روى آن بر روى چيزى كه بلنديش به اندازه چهار انگشت بسته يا كمتر است بكشد ، و اگر كشيدن پيشانى ممكن نيست ، بنابر احتياط واجب بايد نماز را تمام كند و دوباره بخواند.
فاصله افتادن بين پيشانى و آنچه بر آن سجده مىكند
مسأله ۱۰۶۹ ـ بايد بين پيشانى و آنچه بر آن سجده مى كند ، چيزى فاصله نباشد ، پس اگر مُهر به قدرى چرك باشد كه پيشانى به خود مهر نرسد ، سجده باطل است ، ولى اگر مثلا رنگ مهر تغيير كرده باشد اشكال ندارد.
کسر قرض از منافع سال بعد و حکم ادای آن
مسأله ۱۸۰۴ ـ اگر در تمام سال منفعتى نبرد و براى مخارج خود قرض كند ، نمى تواند از منافع سالهاى بعد آن قرض را كسر نمايد ، ولى مى تواند قرض خود را از آنها ادا كند.
كسى كه نمىتواند در سجده دو كف دست خود را به زمين بگذارد
مسأله ۱۰۷۰ ـ در سجده بايد دو كف دست را به زمين بگذارد ، و در حال ناچارى بايد پشت دست را بر زمين بگذارد ، و اگر پشت دست هم ممكن نباشد ـ بنابر احتياط واجب ـ مچ دست را به زمين بگذارد ، و چنانچه آن را هم نتواند ، تا آرنج هر جا را كه مى تواند به زمين بگذارد ، و اگر آن هم ممكن نيست بازو را بگذارد.
