سجده بر سنگ آهك و سنگ گچ و گچ و آهك پخته و آجر و كوزه گلى
مسأله ۱۰۹۰ ـ سجده بر سنگ آهك و سنگ گچ صحيح است ، و احتياط مستحبّ آن است كه در حال اختيار به گچ و آهك پخته و آجر و كوزه گلى و مانند اينها سجده نكند.
سجده بر كاغذى كه از كاه يا از پنبه باشد
مسأله ۱۰۹۱ ـ اگر كاغذ را از چيزى كه سجده بر آن صحيح است ـ مثلا از كاه ـ ساخته باشند ، مى شود بر آن سجده كرد ، ولى سجده بر كاغذى كه از پنبه و مانند آن ساخته شده باشد محلّ اشكال است.
به دست آوردن مقدار نصاب از معدن
مسأله ۱۸۱۶ ـ اگر از معدن طلا ، نقره ، سرب ، مس ، آهن ، نفت ، زغال سنگ ، فيروزه ، عقيق ، زاج ، نمك و معدنهاى ديگر چيزى به دست آورد ، در صورتى كه به مقدار نصاب باشد ، بايد خمس آن را بدهد.
چیزهایی که سجده بر آنها بهتر است
مسأله ۱۰۹۲ ـ براى سجده بهتر از هر چيز تربت حضرت سيّد الشهداء (عليه السلام) مى باشد ، بعد از آن خاك ، بعد از خاك سنگ و بعد از سنگ گياه است.
نصاب معدن
مسأله ۱۸۱۷ ـ نصاب معدن پانزده مثقال معمولى طلاى مسكوك است ، يعنى اگر قيمت چيزى را كه از معدن بيرون آورده ، به پانزده مثقال طلاى مسكوك برسد ، بعد از كم كردن مخارجى كه كرده است ، بايد خمس باقى مانده را بدهد.
چيزى كه به مقدار نصاب نرسد
مسأله ۱۸۱۸ ـ چنانچه قيمت چيزى كه از معدن بيرون آورده به پانزده مثقال طلاى مسكوك نرسد ، خمس آن در صورتى لازم است كه به تنهايى يا با منفعتهاى ديگر كسب او از مخارج سالش زياد بيايد.
مراتب سجده بر لباس و فیروزه و پشت دست
مسأله ۱۰۹۳ ـ اگر چيزى كه سجده بر آن صحيح است ندارد ، يا اگر دارد به واسطه سرما يا گرماى زياد و مانند اينها نمى تواند بر آن سجده كند ، بايد به لباسش سجده كند به شرط آن كه از حرير و ابريشم نباشد ، و احوط اين است كه لباسى كه از پنبه و كتان است بر غير آن مانند لباسى كه از پشم و كرك است مقدّم بدارد.
و اگر لباس ميسر نشد ـ بنابر احتياط واجب ـ بر فيروزه و عقيق و امثال اينها و بر كاغذى كه از پنبه ساخته اند سجده كند ، و اگر آن هم فراهم نشد ، بر كاغذى كه از ابريشم و حرير ساخته اند سجده كند ، و اگر آن هم ميسّر نشد ، بر هر چيز ديگرى كه در حال اختيار سجده بر آن جايز نيست سجده نمايد ، ولى احتياط مستحبّ آن است كه تا سجده بر پشت دست ممكن است ، بر غير آن از چيزهايى كه سجده بر آنها جايز نيست سجده نكند ، و اگر پشت دست هم ميسّر نشد ، تا پنبه و كتان و قير و زفت فراهم مى شود ، بر چيز ديگر سجده نكند.
بيرون آوردن گچ و آهك و گل سرشور و گل سرخ
مسأله ۱۸۱۹ ـ بر گچ ، آهك ، گل سر شور و گل سرخ ، حكم معدن جارى نيست ، و كسى كه اينها را بيرون مى آورد ، در صورتى بايد خمس بدهد كه آنچه را بيرون آورده به تنهايى يا با منافع ديگر كسبش از مخارج سال او زياد بيايد.
معدنى كه روى زمين يا زير آن، از زمينى كه مالك دارد يا ندارد
مسأله ۱۸۲۰ ـ كسى كه از معدن چيزى به دست مى آورد بايد خمس آن را بدهد ، چه معدن روى زمين باشد يا زير آن ، در زمينى باشد كه ملك است يا در جايى باشد كه مالك ندارد.
سجده بر گل و خاك سستى كه پيشانى روى آن آرام نمىگيرد
مسأله ۱۰۹۴ ـ سجده بر گل و خاك سستى كه پيشانى روى آن آرام نمى گيرد باطل است.
قحص از قيمت چيزى كه از معدن بيرون آورده
مسأله ۱۸۲۱ ـ اگر نداند قيمت چيزى را كه از معدن بيرون آورده به پانزده مثقال طلاى مسكوك مى رسد بنابر احتياط در صورت امكان بايد به وزن كردن يا از راه ديگر قيمت آن را معلوم كند ، و در صورت عدم امكان خمس ندارد.
چند نفری که سهم مجموعشان به مقدار نصاب باشد
مسأله ۱۸۲۲ ـ اگر چند نفر از معدن چيزى بيرون آورند ، چنانچه قيمت آن به پانزده مثقال طلاى مسكوك برسد ، اگر چه سهم هر كدام آنها اين مقدار نباشد ، بعد از كم كردن مخارجى كه كرده اند ، بنابر احتياط بايد خمس آن را بدهند.
معدنى که بدون اذن مالك استخراج كند
مسأله ۱۸۲۳ ـ اگر معدنى را كه در ملك ديگرى است ، بدون اذن مالك استخراج كند ، آنچه از آن به دست مى آيد مال صاحب ملك است ، و چنانچه به مقدار نصاب برسد ، مالك بايد خمس تمام آنچه را كه از معدن بيرون آمده بدهد.
گنجى كه به مقدار نصاب باشد
مسأله ۱۸۲۴ ـ مالى كه در زمين يا درخت يا كوه يا ديوار پنهان باشد و كسى آن را پيدا كند و طورى باشد كه مردم به آن گنج بگويند ، در صورتى كه به مقدار نصاب باشد ، بايد خمس آن را بدهد.
پیدا کردن گنج در زمينى كه ملك كسى نيست
مسأله ۱۸۲۵ ـ اگر انسان در زمينى كه ملك كسى نيست گنجى پيدا كند ، مال خود اوست و بايد خمس آن را بدهد.
نصاب گنج
مسأله ۱۸۲۶ ـ نصاب گنج اگر نقره باشد صد و پنج مثقال نقره مسكوك ، و اگر طلا باشد پانزده مثقال طلاى مسكوك است ، يعنى اگر قيمت آنچه كه از اين دو به دست مى آورد به حدّ نصاب برسد ، بايد خمس آن را بعد از كم كردن مخارجى كه براى آن كرده بدهد ، و اگر از غير طلا و نقره باشد ـ بنابر احتياط واجب ـ هر چند به يكى از اين دو حدّ نرسد ، بايد بعد از كم كردن مخارج خمس را بدهد.
پیدا کردن گنج در زمينى كه از ديگرى خريده
مسأله ۱۸۲۷ ـ اگر در زمينى كه از ديگرى خريده گنجى پيدا كند و بداند مال كسانى كه قبلا مالك آن زمين بوده اند نيست ، مال خود او مى شود و بايد خمس آن را بدهد ، ولى اگر احتمال دهد كه مال يكى از آنان است ، بنابر احتياط بايد به او اطلاع دهد ، و چنانچه معلوم شود مال او نيست ، به كسى كه پيش از او مالك زمين بوده اطّلاع دهد ، و به همين ترتيب به تمام كسانى كه پيش از او مالك زمين بوده اند خبر دهد ، و اگر معلوم شود مال هيچ يك از آنان نيست ، مال خود او مى شود و بايد خمس آن را بدهد.
گنجی که در ظرفهاى متعدد پيدا شود
مسأله ۱۸۲۸ ـ اگر در ظرفهاى متعدّدى كه در يك جا دفن شده مالى پيدا كند كه قيمت آنها روى هم صد و پنج مثقال نقره مسكوك در نقره يا پانزده مثقال طلاى مسكوك در طلا باشد ، بايد خمس آن را بدهد ، ولى چنانچه در چند جا پيدا كند ، هر كدام از آنها كه قيمتش به اين مقدار برسد ، بايد خمس آن را بدهد ، و آنچه كه قيمت آن به اين مقدار نرسيده است خمس ندارد ، ولى اگر گنج پيدا شده غير از طلا و نقره باشد در هر دو صورت ـ بنابر احتياط واجب ـ بدون ملاحظه نصاب خمس آن را بدهد.
چسبیدن مهر به پیشانی در سجده اول
مسأله ۱۰۹۵ ـ اگر در سجده اوّل مهر به پيشانى بچسبد ، بايد براى سجده دوّم مهر را بر دارد.
دو نفری که سهم مجموعشان به مقدار نصاب باشد
مسأله ۱۸۲۹ ـ اگر دو نفر گنجى پيدا كنند كه از نقره يا طلا باشد ، در صورتى كه قيمت آن به صد و پنج مثقال نقره مسكوك در نقره يا پانزده مثقال طلاى مسكوك در طلا برسد ، اگر چه سهم هر يك آنان به اين مقدار نباشد ، بنابر احتياط واجب خمس آن را بدهند ، و همچنين در صورتى كه از غير طلا و نقره باشد اگر چه به حدّ نصاب نرسد.
اگر كسى حيوانى را بخرد و در شكم آن مالى پيدا كند
مسأله ۱۸۳۰ ـ اگر كسى حيوانى را بخرد و در شكم آن مالى پيدا كند ، در صورتى كه آن حيوان تحت تربيت فروشنده بوده ، مانند ماهيهايى كه پرورش مى دهند يا چهارپايى را كه در خانه يا باغ علوفه مى دهند ، واجب است به فروشنده خبر دهد و اگر معلوم شود مال او نيست ، مال خريدار است ، و چنانچه در مخارج سالش صرف نشود بايد خمس آن را بدهد ، و در غير اين صورت مانند ماهيى كه صيّاد از دريا صيد كرده يا حيوانى را كه از صحرا صيد كرده باشد ، اگر احتمال عقلايى بدهد كه مال فروشنده است ـ بنابر احتياط واجب ـ به او خبر دهد ، و اگر معلوم شد مال او نيست مال خريدار است ، و چنانچه در مخارج سالش صرف نشود بايد خمس آن را بدهد.
گم شدن چيزى كه بر آن سجده مى كند در بین نماز
مسأله ۱۰۹۶ ـ اگر در بين نماز چيزى كه بر آن سجده مى كند گم شود ، و چيزى كه سجده بر آن صحيح است نداشته باشد، چنانچه وقتوسعت دارد بايدنماز را بشكند، و اگر وقت تنگ است بايد به ترتيبى كه در مسأله«۱۰۹۳» گذشت ، عمل نمايد.
هنگام سجده بفهمد پيشانى را به چيزى گذاشته كه سجده بر آن باطل است
مسأله ۱۰۹۷ ـ هرگاه در حال سجده بفهمد پيشانى را بر چيزى گذاشته كه سجده بر آن باطل است ، چنانچه وقت نماز وسعت دارد و ممكن است بر چيزى كه سجده بر آن صحيح است سجده نمايد پيشانى را از روى آن بر داشته و بر چيزى كه سجده بر آن صحيح است سجده نمايد ، و بنابر احتياط واجب دو سجده سهو به جا آورد ، و اگر ممكن نيست نماز را از سر گيرد ، و چنانچه وقت تنگ است به ترتيبى كه در مسأله «۱۰۹۳» گذشت عمل نمايد.
بعد از سجده بفهمد پيشانى را به چيزى گذاشته كه سجده بر آن باطل است
مسأله ۱۰۹۸ ـ اگر بعد از سجده بفهمد پيشانى را روى چيزى گذاشته كه سجده بر آن باطل است ، بايد بر چيزى كه سجده بر آن صحيح است سجده نمايد ، و بنابر احتياط واجب دو سجده سهو به جا آورد ، و اگر اين كار در دو سجده از يك ركعت اتّفاق افتاد نمازش باطل است.
سجده بر غير خداوند و سجده در مقابل قبر امامان (عليهم السلام)
مسأله ۱۰۹۹ ـ سجده كردن براى غير خداوند متعال حرام مى باشد ، و بعضى از مردم كه مقابل قبر امامان (عليهم السلام) پيشانى را بر زمين مى گذارند ، اگر براى شكر خداوند متعال باشد اشكال ندارد ، وگرنه حرام است.
مستحبات سجده
مسأله ۱۱۰۰ ـ در سجده چند چيز مستحبّ است:
۱ ـ كسى كه ايستاده نماز مى خواند بعد از آن كه سر از ركوع برداشت و كاملا ايستاد ، و كسى كه نشسته نماز مى خواند بعد از آن كه كاملا نشست ، براى رفتن به سجده تكبير بگويد.
۲ ـ موقعى كه مى خواهد به سجده برود ، مرد اوّل دستها را ، و زن اوّل زانوها را به زمين بگذارد.
۳ ـ بينى را به مُهر يا چيزى كه سجده بر آن صحيح است بگذارد
۴ ـ در حال سجده انگشتان دست را به هم بچسباند و برابر گوش بگذارد به طورى كه سر آنها رو به قبله باشد.
۵ ـ در سجده دعا كند و از خدا حاجت بخواهد ، و اين دعا را بخواند:
«يا خَيْرَ الْمَسْؤُلِينَ وَ يا خَيْرَ الْمُعْطِينَ اُرْزُقْنِي وَ ارْزُقْ عِيالِي مِنْ فَضْلِكَ الْواسعِ فَاِنَّكَ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ».
(يعنى اى بهترين كسى كه از او سؤال مى كنند ، و اى بهترين عطا كنندگان ، از فضل فراگير خودت به من و عيال من روزى بده ، پس به درستى كه تو داراى فضل بزرگى)
۶ ـ بعد از سجده بر ران چپ بنشيند ، و روى پاى راست را بر كف پاى چپ بگذارد.
۷ ـ بعد از هر سجده وقتى نشست و بدنش آرام گرفت تكبير بگويد.
۸ ـ بعد از سجده اوّل بدنش كه آرام گرفت «اَسْتَغْفِرُ اللّهَ رَبِّي وَ اَتُوبُ اِلَيْهِ» بگويد.
۹ ـ سجده را طول بدهد ، و در موقع نشستن دستها را روى رانها بگذارد.
۱۰ ـ براى رفتن به سجده دوم ، در حال آرامى بدن «اَللّهُ اَكْبَرُ» بگويد.
۱۱ ـ در سجده ها صلوات بفرستد.
۱۲ ـ در موقع بلند شدن ، دستها را بعد از زانوها از زمين بردارد.
۱۳ ـ مردها آرنجها و شكم را به زمين نچسبانند ، و بازوها را از پهلو جدا نگاه دارند ، و زنها آرنجها و شكم را بر زمين بگذارند ، و اعضاى بدن را به يكديگر بچسبانند.
و مستحبات ديگر سجده در كتابهاى مفصّل ذكر شده است.
مکروهات سجده
مسأله ۱۱۰۱ ـ قرآن خواندن در سجده مكروه است ، و نيز مكروه است براى بر طرف كردن گرد و غبار ، جاى سجده را فوت كند ، و اگر در اثر فوت كردن حرفى از دهان عمداً بيرون آيد ، حكم آن در مبطلات نماز (ششم) ذكر شده است.
و غير از اينها مكروهات ديگرى هم در كتابهاى مفصّل ذكر شده است.
وقت وجوب سجده تلاوت
مسأله ۱۱۰۲ ـ در هر يك از چهار سوره ( والنجم ) و ( اقرأ ) ( الم تنزيل ) ( حم سجده ـ فصلت ـ ) يك آيه سجده است كه اگر انسان بخواند يا گوش دهد ، بعد از تمام شدن آن آيه بايد فوراً سجده كند ، و اگر فراموش كرد هر وقت يادش آمد بايد سجده نمايد ، مگر در حال نماز باشد ، كه در اين صورت بايد به دستورى كه در مسأله «۹۹۲ و ۹۹۳ و ۹۹۴» گذشت عمل كند ، و امّا اگر بدون اختيار آيه سجده را بشنود ، احتياط مستحبّ اين است كه سجده كند.
گوش دادن و خواندن آیة سجده
مسأله ۱۱۰۳ ـ اگر انسان موقعى كه آيه سجده را گوش مى دهد خودش نيز بخواند بايد دو سجده كند.
خواندن یا گوش دادن آیة سجده در حال سجده
مسأله ۱۱۰۴ ـ در غير نماز ، اگر در حال سجده آيه سجده را بخواند يا گوش دهد ، بايد سر از سجده بردارد و دوباره سجده كند.
