رو به قبله كردن محتضر
مسأله ۵۴۱ ـ بنابر احتياط رو به قبله كردن محتضر بر هر مسلمان واجب است ، و اگر ممكن باشد بايد از خود محتضر اجازه بگيرند ، و اگر ممكن نباشد يا اجازه او معتبر نباشد بنابر احتياط از ولىّ او اجازه بگيرند.
تلقين كردن محتضر
مسأله ۵۴۲ ـ مستحبّ است شهادتين و اقرار به دوازده امام (عليهم السلام) و ساير عقايد حقّه را به كسى كه در حال جان دادن است ، طورى تلقين كنند كه بفهمد ، و همچنين مستحبّ است چيزهايى را كه ذكر شد تا وقت مرگ تكرار كنند ، و نيز دعاى فرج را به محتضر تلقين نمايند.
دعاى تلقين به محتضر
مسأله ۵۴۳ ـ مستحبّ است كه اين دعا را طورى به محتضر تلقين كنند كه بفهمد: «اَللّهُمَّ اغْفِرْ لِيَ الْكَثِيرَ مِنْ مَعاصِيكَ وَ اقْبَلْ مِنِّي اليَسِيرَ مِنْ طاعَتِكَ يا مَنْ يَقْبَلُ اليَسِيرَ وَ يَعْفُو عَنِ الكَثِيرِ ، اِقْبَلْ مِنِّي الْيَسِيرَ وَ اعْفُ عَنِّي الكَثِيرَ ، اِنَّكَ اَنْتَ العَفُوُّ الغَفُورُ ، اَللّهُمَّ ارْحَمْنِي فَاِنَّكَ رَحيمٌ».
كسى كه سخت جان مىدهد
مسأله ۵۴۴ ـ مستحبّ است كسى را كه سخت جان مى دهد ، اگر ناراحت نمى شود به جايى كه نماز مى خوانده ببرند.
خواندن سوره و آياتى كه بر بالين محتضر مستحب است
مسأله ۵۴۵ ـ مستحبّ است كه بر بالين محتضر سوره مباركه يس و صافات و احزاب و آية الكرسى و آيه پنجاه و چهارم از سوره اعراف و سه آيه آخر سوره بقره ، بلكه هر چه از قرآن ممكن است بخوانند.
مكروهات حال احتضار
مسأله ۵۴۶ ـ تنها گذاشتن محتضر مكروه است ، و همچنين گذاشتن چيزى روى شكم او و بودن جنب و حائض نزد او و حرف زدن زياد و گريه كردن و تنها گذاشتن زنها نزد او مكروه است.
غسلهای مستحب در اسلام
مسأله ۶۵۰ ـ در شرع مقدّس اسلام غسل هايى مستحبّ است و از آن جمله است:
۱ ـ غسل جمعه ، و وقت آن بعد از اذان صبح است ، تا ظهر ، و بهتر آن است كه نزديك ظهر به جا آورده شود ، و اگر تا ظهر انجام ندهد بهتر است كه بدون نيّت ادا و قضا تا غروب به جا آورد ، و اگر در روز جمعه غسل نكند مستحبّ است از صبح شنبه تا غروب قضاى آن را به جا آورد ، و كسى كه مى داند در روز جمعه آب پيدا نخواهد كرد مى تواند روز پنجشنبه غسل را رجاءً انجام دهد.
و مستحبّ است انسان در موقع غسل جمعه بگويد: «اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلاَّ اللّهُ وَحْدَهُ لا شَرِيكَ لَهُ وَ اَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُه ، اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَ الِ مُحَمَّد وَ اجْعَلْنِي مِنَ التَّوابِيْنَ وَ اجْعَلْنِي مِنَ المُتَطَهِّرِينَ»
۲ ـ غسل شب اوّل و هفدهم و نوزدهم و بيست ويكم و بيست وسوم و بيست وچهارم ماه رمضان.
۳ ـ غسل روز عيد فطر و عيد قربان و وقت آن از اذان صبح است تا غروب ، هر چند احوط آن است كه از ظهر تا غروب به قصد رجاء بياورد ، و بهتر آن است كه آن را پيش از نماز عيد به جا آورد.
۴ ـ غسل شب عيد فطر و وقت آن بعد از غروب است ، و احتياط واجب آن است كه در بقيّه شب تا اذان صبح به قصد رجاء به جا آورد.
۵ ـ غسل روز هشتم و نهم ذى الحجّة ، و در روز نهم احوط آن است كه آن را وقت زوال به جا آورد.
۶ ـ غسل براى قضاى نماز آيات كسى كه در موقع گرفتن خورشيد نماز آيات را عمداً نخوانده در صورتى كه تمام خورشيد گرفته باشد.
۷ ـ غسل كسى كه جايى از بدنش را به بدن ميّتى كه غسل داده اند رسانده باشد.
۸ ـ غسل احرام.
۹ ـ غسل دخول حرم خدا.
۱۰ ـ غسل دخول مكّه.
۱۱ ـ غسل زيارت خانه كعبه.
۱۲ ـ غسل دخول كعبه.
۱۳ ـ غسل براى نحر و ذبح و حلق.
۱۴ ـ غسل داخل شدن مدينه منوّره.
۱۵ ـ غسل داخل شدن حرم پيغمبر (صلى الله عليه وآله وسلم) (و حدّ آن ما بين دو كوه به نام عائر و وعير است).
۱۶ ـ غسل وداع قبر مطهّر پيغمبر (صلى الله عليه وآله وسلم).
۱۷ ـ غسل براى مباهله با خصم.
۱۸ ـ غسل دادن بچّه اى كه تازه به دنيا آمده.
۱۹ ـ غسل براى استخاره.
۲۰ ـ غسل براى استسقاء.
۲۱ ـ غسل در وقت احتراق قرص آفتاب در كسوف كلّى.
۲۲ ـ غسل زيارت حضرت سيّد الشهداء (عليه السلام) از نزديك.
۲۳ ـ غسل توبه از فسق و كفر.
مواردى كه از اغسال مستحبه ذکر شده
مسأله ۶۵۱ ـ فقها در بيان اغسال مستحبّه اغسال زيادى ذكر فرموده اند كه از جمله آنها اين چند غسل است:
۱ ـ غسل تمام شبهاى طاق ماه رمضان ، و غسل تمام شبهاى دهه آخر آن ، و غسل ديگرى در آخر شب بيست و سوم آن.
۲ ـ غسل روز بيست و چهارم ذى الحجّة.
۳ ـ غسل روز عيد نوروز ، و پانزدهم شعبان ، و نهم و هفدهم ربيع الاوّل ، و روز بيست و پنجم ذى القعده.
۴ ـ غسل زنى كه براى غير شوهرش بوى خوش استعمال كرده باشد.
۵ ـ غسل كسى كه در حال مستى خوابيده.
۶ ـ غسل كسى كه براى تماشاى دار آويخته رفته و او را ديده باشد ، ولى اگر اتّفاقاً يا از روى ناچارى نگاهش بيفتد ، يا مثلا براى شهادت دادن رفته باشد ، غسل مستحبّ نيست.
۷ ـ غسل براى دخول مسجد پيغمبر (صلى الله عليه وآله وسلم).
۸ ـ غسل براى زيارت معصومين (عليهم السلام) از دور يا نزديك.
۹ ـ غسل روز عيد غدير.
ولى احوط اين است كه اين غسلها را به قصد رجاء به جا آورند.
موارد كفايت غسلهاى مستحب از وضو
مسأله ۶۵۲ ـ انسان با غسلهاى مستحبّى كه در مسأله «۶۵۰» ذكر شد ، مى تواند كارى كه مانند نماز وضو لازم دارد انجام دهد ، و امّا غسلهايى كه رجاءً به جا آورده مى شود از وضو كفايت نمى كند.
یک غسل به نیت چند غسل مستحب
مسأله ۶۵۳ ـ اگر چند غسل بر كسى مستحبّ باشد ، و به نيّت همه يك غسل به جا آورد كافيست.
در هفت مورد به جاى وضو و غسل بايد تيمم كرد
در هفت مورد به جاى وضو و غسل بايد تيمّم كرد:
مكروهات در نماز
مسأله ۱۱۶۵ ـ مكروه است در نماز صورت را كمى به طرف راست يا چپ بگرداند ، به طورى كه نگويند روى خود را از قبله گردانده ، وگرنه نماز باطل است چنانكه گذشت.
و نيز مكروه است در نماز چشمها را ، هم بگذارد يا به طرف راست و چپ بگرداند ، و با ريش و دست خود بازى كند ، و انگشتها را داخل هم نمايد ، و آب دهان بيندازد ، و به خط قرآن يا كتاب يا خط انگشترى نگاه كند.
و همچنين مكروه است موقع خواندن حمد و سوره و گفتن ذكر ، براى شنيدن حرف كسى ساكت شود ، بلكه هر كارى كه خضوع و خشوع را از بين ببرد مكروه مى باشد.
مواقعى كه نماز خواندن مكروه است
مسأله ۱۱۶۶ ـ موقعى كه انسان خوابش مى آيد ، و نيز موقع خوددارى كردن از بول و غائط مكروه است نماز بخواند ، و همچنين پوشيدن جوراب تنگ كه پا را فشار دهد در نماز مكروه مى باشد ، و غير از اينها مكروهات ديگرى هم در كتابهاى مفصّل ذكر شده است.
شكستن نماز واجب از روى اختيار و در موارد ضرورت
مسأله ۱۱۶۷ ـ شكستن نماز واجب از روى اختيار حرام است ، ولى براى حفظ مال و جلوگيرى از ضرر مالى يا بدنى مانعى ندارد.
مواردى كه بايد نماز را بشكند
مسأله ۱۱۶۸ ـ اگر حفظ جان خود انسان يا كسى كه حفظ جان او واجب است ، يا حفظ مالى كه نگهدارى آن واجب مى باشد بدون شكستن نماز ممكن نباشد ، بايد نماز را بشكند.
مطالبة طلبکار هنگام نماز
مسأله ۱۱۶۹ ـ اگر در وسعت وقت مشغول نماز باشد و طلبكار طلب خود را از او مطالبه كند ، چنانچه بتواند در بين نماز طلب او را بدهد ، بايد در همان حال بپردازد ، و اگر بدون شكستن نماز دادن طلب او ممكن نيست ، بايد نماز را بشكند و طلب او را بدهد ، و بعد نماز را بخواند.
کسی که در بين نماز بفهمد مسجد نجس است
مسأله ۱۱۷۰ ـ اگر در بين نماز بفهمد كه مسجد نجس است ، چنانچه وقت تنگ باشد بايد نماز را تمام كند ، و اگر وقت وسعت دارد و تطهير مسجد نماز را به هم نمى زند ، بايد در بين نماز تطهير كند ، بعد بقيّه نماز را بخواند ، و اگر نماز را به هم مى زند ، در صورتى كه بعد از نماز تطهير مسجد ممكن باشد ، شكستن نماز جايز نيست ، مگر آن كه نجس بودن مسجد موجب هتك مسجد باشد ، كه در اين صورت بايد نماز را بشكند و مسجد را تطهيرنمايد و بعد نماز را بخواند ، و همچنين اگر بعد از نماز تطهير مسجد ممكن نباشد.
تمام کردن كسى كه بايد نماز را بشكند
مسأله ۱۱۷۱ ـ كسى كه بايد نماز را بشكند ، اگر نماز را تمام كند ، هر چند معصيت كرده ولى نمازش صحيح است ، اگر چه احتياط مستحبّ آن است كه دوباره بخواند.
شکستن نماز برای انجام اذان و اقامه فراموش شده
مسأله ۱۱۷۲ ـ اگر پيش از آن كه به اندازه ركوع خم شود يادش بيايد كه اذان و اقامه را فراموش كرده ، چنانچه وقت نماز وسعت دارد ، مستحبّ است براى گفتن آنها نماز را بشكند ، و همچنين است اگر پيش از قرائت يادش بيايد كه اقامه را فراموش كرده.
اقسام شكيات نماز
شكّيات نماز بيست و سه قسم است: هشت قسم آن شكهايى است كه نماز را باطل مى كند هر چند بطلان در بعضى از آنها مبنى بر احتياط است ، و به شش قسم آن نبايد اعتنا كرد ، و نُه قسم ديگر آن صحيح است.
تعداد شكهائی كه نماز را باطل مى كند
مسأله ۱۱۷۳ ـ شكهايى كه نماز را باطل مى كند از اين قرار است:
(اوّل) شكّ در شماره ركعتهاى نماز دو ركعتى واجب ، مثل نماز صبح و نماز مسافر ، ولى شكّ در شماره ركعتهاى نماز مستحبّ و نماز احتياط نماز را باطل نمى كند.
(دوم) شكّ در شماره ركعتهاى نماز سه ركعتى.
(سوم) آن كه در نماز چهار ركعتى شكّ كند كه يك ركعت خوانده يا بيشتر.
(چهارم) آن كه در نماز چهار ركعتى پيش از تمام شدن ذكر سجده دوم شكّ كند كه دو ركعت خوانده يا بيشتر.
(پنجم) شكّ در ركعتهاى نماز كه نداند چند ركعت خوانده است.
(ششم) شكّ بين دو و پنج ، يا دو و بيشتر از پنج ، ولى در اين شكّ ـ بنابر احتياط واجب ـ بنا را بر دو بگذارد و نماز را تمام كند ، و اعاده نمايد.
(هفتم) شكّ بين سه و شش ، و سه و بيشتر از شش ، ولى در اين شكّ ـ بنابر احتياط واجب ـ بنا را بر سه بگذارد و نماز را تمام كند ، و اعاده نمايد.
(هشتم) شكّ بين چهار و شش ، و چهار و بيشتر از شش كه احتياط واجب آن است كه بنا را بر چهار بگذارد و نماز را تمام كند ، و اعاده نمايد.
فكر كردن برای مستقر شدن شك
مسأله ۱۱۷۴ ـ اگر يكى از شكهاى باطل كننده براى انسان پيش آيد ، بايد به قدرى فكر كند كه آن شكّ مستقر شود ، و بعد از آن مى تواند نماز را به هم بزند ، و بهتر آن است كه به قدرى فكر كند كه صورت نماز به هم بخورد.
تعداد شكهايى كه نبايد به آنها اعتنا كرد
مسأله ۱۱۷۵ ـ شكهايى كه نبايد به آنها اعتنا كرد از اين قرار است:
(اوّل) شكّ در چيزى كه محلّ به جا آوردن آن گذشته است ، مثل آن كه در ركوع شكّ كند كه حمد را خوانده يا نه.
(دوم) شكّ بعد از سلام نماز.
(سوم) شكّ بعد از گذشتن وقت نماز.
(چهارم) شكّ كثيرالشّك ، يعنى كسى كه زياد شكّ مى كند.
(پنجم) شكّ امام در شماره ركعتهاى نماز ، در صورتى كه مأموم شماره آنها را بداند ، و همچنين شكّ مأموم در صورتى كه امام شماره ركعتهاى نماز را بداند.
(ششم) شكّ در نمازهاى مستحبّى و نماز احتياط.
شک در انجام يكى از كارهاى واجب نماز
مسأله ۱۱۷۶ ـ اگر در بين نماز شكّ كند كه يكى از كارهاى واجب آن را انجام داده يا نه ـ مثلا شكّ كند كه حمد خوانده يا نه ـ چنانچه مشغول كارى كه بعد از آن واجب است نشده ، بايد آنچه را كه در انجام آن شكّ كرده به جا آورد ، و اگر به كارى كه بعد از آن است مشغول شده ـ مثلا در حال خواندن سوره شكّ كند كه حمد را خوانده يا نهـ به شكّ خود اعتنا نكند.
شک در بين خواندن آيه
مسأله ۱۱۷۷ ـ اگر در بين خواندن آيه اى شكّ كند كه آيه پيش را خوانده يا نه ، يا وقتى كه آخر آيه را مى خواند شكّ كند كه اوّل آن را خوانده يا نه ، بايد به شكّ خود اعتنا نكند.
شك در انجام كارهاى واجب رکوع یا سجود
مسأله ۱۱۷۸ ـ اگر بعد از ركوع يا سجود شكّ كند كه كارهاى واجب آن ، مانند ذكر و آرام بودن بدن را انجام داده يا نه بايد به شكّ خود اعتنا نكند.
شك در انجام ركوع يا ايستادن بعد از ركوع
مسأله ۱۱۷۹ ـ اگر در حالى كه به سجده مى رود شكّ كند كه ركوع كرده يا نه بنابر احتياط واجب برگردد و بايستد و ركوع را به جا آورد و نماز را تمام كند و دوباره بخواند ، و اگر شكّ كند كه بعد از ركوع ايستاده يا نه ، بايد برگردد و بايستد و بعد به سجده رفته و نماز را تمام كند.
شك در این که سجده يا تشهد را به جا آورده يا نه
مسأله ۱۱۸۰ ـ اگر در حال برخاستن شكّ كند كه سجده يا تشهّد را به جا آورده يا نه ، بايد برگردد و به جا آورد.
شک كسى كه نشسته يا خوابيده نماز مى خواند درآوردن سجده يا تشهد
مسأله ۱۱۸۱ ـ كسى كه نشسته يا خوابيده نماز مى خواند ، اگر موقعى كه حمد يا تسبيحات مى خواند شكّ كند كه سجده يا تشهّد را به جا آورده يا نه ، بايد به شكّ خود اعتنا نكند ، و اگر پيش از آن كه مشغول حمد يا تسبيحات شود شكّ كند كه سجده يا تشهّد را به جا آورده يا نه ، چنانچه نداند آن حالت ـ مثلا نشستن ـ آيا نشستن بدل از قيام است يا نه ، بايد برگردد و مشكوك را به جا آورد ، و اگر بداند كه بدل از قيام است ، چنانچه شكّ در تشهّد باشد بنابر احتياط واجب آن را به قصد قربت مطلقه ـ اعمّ از وجوب و استحباب ـ بياورد و نمازش صحيح است ، و اگر شكّ در سجده است ، بنابر احتياط واجب نماز را تمام كند و دوباره به جا آورد.
شك در انجام يكى از ركنهاى نماز چنانچه مشغول كار بعدی نشده
مسأله ۱۱۸۲ ـ اگر شكّ كند كه يكى از ركنهاى نماز را به جا آورده يا نه ، چنانچه مشغول كارى كه بعد از آن است نشده ، بايد آن را به جا آورد ، مثلا اگر پيش از خواندن تشهّد شكّ كند كه دو سجده را به جا آورده يا نه ، بايد به جا آورد ، و چنانچه بعد يادش بيايد كه آن ركن را به جا آورده ، در صورتى كه آن ركن ركوع يا دو سجده باشد نمازش باطل است.
