حج بذلی و هزینة قربانی و کفارات
مسأله ۴۹ ـ در حجّ بذلى، قيمت قربانى نيز بر بذل كننده است، پس اگر مصارف حجّ را داد و پول قربانى را نداد، حجّ واجب نمى شود، مگر اين كه گيرنده متمكّن از خريد قربانى از مال خود، بدون حرج، باشد، كه در اين صورت استطاعت او مركب از استطاعت مالى و بذلى خواهد بود، ولى كفّارات ـ چه عمدى و چه خطئى ـ بر گيرنده است، نه بر بذل كننده.
حج بذلی و کفایت از حجة الاسلام
مسأله ۵۰ ـ حجّ بذلى ـ يعنى حجّى كه انسان با دادن ديگرى مصارف حجّ را به او انجام داده است ـ كفايت از حجّة الاسلام مى كند، و اگر بعد از آن مستطيع شد، دو مرتبه حجّ بر او واجب نمى شود، اگرچه آوردن آن مستحب است، و احتياط مستحب آن است كه در اين صورت حجّ دوم را به قصد تقرّب به خداوند متعال، چه بر او واجب باشد يا مستحب، به جا آورد.
حج بذلی و رجوع باذل از بذلش
مسأله ۵۱ ـ جايز است بذل كننده قبل از اين كه گيرنده داخل در احرام شود، از بذل خود برگردد، و امّا بعد از آن ـ بنابر احتياط واجب ـ جايز نيست، و چنانچه بعد از دخول در احرام از بذل خود برگشت، بر گيرنده، چنانچه فعلا مستطيع باشد، واجب است حجّ را تمام نمايد، و بذل كننده ضامن آنچه او براى تمام كردن حجّ صرف نموده مى باشد.
و چنانچه فعلا مستطيع نباشد، احتياط واجب آن است كه اگر بر او حرجى نيست، حجّ را تمام نمايد، و در اين صورت احتياط واجب آن است كه با بذل كننده، نسبت به آنچه براى حجّ صرف نموده، صلح نمايد.
و هرگاه بذل كننده از بذل خود برگردد ـ چه قبل از احرام يا بعد از آن ـ واجب است هزينه بازگشت گيرنده را بدهد.
استطاعت با مال زکات یا سهم سادات
مسأله ۵۲ ـ هر گاه به كسى از سهم سبيل اللّه زكات داده شود كه در حجّ صرف نمايد، و در آن مصلحت عمومى باشد، حجّ بر او واجب مى شود، و با نبود مصلحت عمومى، در جواز دادن زكات از سهم سبيل اللّه، و همچنين در وجوب حجّ اشكال است، ولى اگر از سهم سادات به كسى داده شود، يا از سهم فقرا زكات داده شود، و بر او شرط شود كه آن را در راه حجّ صرف نمايد، اين شرط صحيح نيست، پس حجّ بر او واجب نمى شود.
حج بذلی با مال غصبی
مسأله ۵۳ ـ چنانچه به انسان مالى بذل شود و با آن حجّ نمايد و سپس معلوم شود كه آن مال غصبى بوده است، اين حجّ كفايت از حجّة الاسلام نمى كند، و همچنين است اگر بگويد: «حجّ كن و خرج آن به عهده من» و بعد مالى به او بذل كند كه غصبى باشد.
و مالك آن مى تواند به بذل كننده و به گيرنده رجوع نمايد، ولى اگر به گيرنده رجوع كند، چنانچه او غصب بودن مال را نمى دانسته، مى تواند به بذل كننده رجوع نمايد، و اگر مى دانسته، حق رجوع به او را ندارد.
عدم کفایت حج مستحبی یا نذری یا حج از طرف دیگری از حجة الاسلام
مسأله ۵۴ ـ هر گاه شخصى براى خود حجّ مستحب يا واجب به نذر يا مانند آن انجام دهد، و يا از طرف ديگرى تبرّعاً ـ بدون اجرت ـ و يا به اجاره يا نذر يا مانند آن حجّ به جا آورد، كفايت از حجّة الاسلام نمى كند.
حج با نیت امتثال امر فعلی و کفایت از حجة الاسلام
مسأله ۵۵ ـ چنانچه كسى به اعتقاد اين كه مستطيع نيست، به عنوان استحباب به حجّ رفت و قصد امتثال امر فعلى را نمود ـ اگرچه در تطبيق آن مأمورٌبه فعلى بر اين عمل اشتباه كرده ـ و سپس برايش معلوم شد كه مستطيع بوده است، حجّى كه به جا آورده كفايت از حجّة الاسلام مى كند.
شرطیت اذن شوهر
مسأله ۵۶ ـ در صورتى كه زن مستطيع باشد، اذن شوهر در حجّ او شرط نيست، و براى شوهر جايز نيست كه زن خود را از حجّ واجب بر او منع نمايد، بلى، در صورتى كه وقت وسعت دارد، جايز است او را از رفتن در اوّل وقت منع نمايد. و زنى كه به طلاق رجعى طلاق داده شده و عدّه او تمام نشده است، مانند زن شوهردار است.
همراه بردن مَحرم برای زن
مسأله ۵۷ ـ در وجوب حجّ بر زن، در صورتى كه مأمون بر نفس خود باشد، وجود مَحرمى شرط نيست، و در غير اين صورت لازم است كسى به همراه خود داشته باشد ـ هرچند كه به اجرت باشد ـ كه با وجود او بر نفس خود مأمون باشد، و احتياط واجب آن است كه مَحرم خود را ـ اگر موجود باشد ـ همراه ببرد، و چنانچه متمكّن از پرداخت اجرت نباشد، حجّ بر او واجب نخواهد بود.
بطلان نذر مزاحم با حج
مسأله ۵۸ ـ هرگاه نذر كرده باشد ـ مثلا ـ هر ساله روز عرفه، حضرت امام حسين(عليه السلام) را در كربلا زيارت نمايد، و بعد از اين نذر مستطيع شود، حجّ بر او واجب مى شود، و نذرش منحلّ مى گردد و همچنين است هر نذرى كه مزاحم با حجّ باشد.
مجزی نبودن حج تبرعی یا استیجاری برای متمکن از حج
مسأله ۵۹ ـ بر مستطيع، در صورتى كه متمكّن از انجام حجّ باشد، واجب است حجّ را خودش به جا آورد، و انجام آن توسط ديگرى ـ به تبرّع يا به اجاره ـ مجزى نيست.
نایب گرفتن در صورت عدم تمکن از مباشرت یا حرجی بودن آن و صرورة بودن نایب از مرد
مسأله ۶۰ ـ كسى كه حجّ بر او مستقر شده، و خودش به علت بيمارى يا پيرى يا محصور شدن متمكّن از انجام آن نيست، يا انجام آن بر او حرجى است، و اميد تمكّن از آن را بدون حرج ندارد، واجب است فوراً نايب بگيرد، ولى وجوب نايب گرفتن بر كسى كه حجّ بر او مستقر نشده و دارا و ثروتمند است، و متمكّن از مباشرت به اعمال حجّ نيست يا بر او حرجى است، محلّ اشكال است، و احتياط واجب آن است كه نايب بگيرد، و احتياط مستحب آن است كه اگر منوب عنه مرد است، نايب از او صروره ـ كسى كه اوّلين سفر حجّ اوست ـ باشد.
حج نیابتی از زنده و بر طرف شدن عذر منوب عنه
مسأله ۶۱ ـ هرگاه نايب از طرف كسى كه خودش متمكّن از انجام حجّ نبوده، حجّ نمود، و منوب عنه در حالى كه عذرش باقى بود، فوت كرد، حجّ نايب كفايت مى كند، اگرچه حجّ بر منوب عنه مستقر بوده باشد.
و چنانچه پيش از فوت عذر او ـ اتفاقاً ـ برطرف شد، احتياط واجب آن است كه در صورت تمكّن، خودش حجّ نمايد، و اگر بعد از محرم شدن نايب، عذرش برطرف شد، بر منوب عنه واجب است خودش حجّ نمايد، و بر نايب واجب نيست حجّ را تمام نمايد.
عدم تمکن یا حرجی بودن نایب گرفتن یا نایب نگرفتن شخصی که متمکن از استنابه است
مسأله ۶۲ ـ هرگاه شخص معذور ـ از مباشرت در انجام حجّ ـ متمكّن از نايب گرفتن نباشد، يا بر او حرجى باشد، وجوب حجّ از او ساقط است، ولى اگر حجّ بر او مستقر بوده، واجب است بعد از فوتش قضا شود، وگرنه واجب نيست.
واگر نايب گرفتن براى او ممكن بوده و نايب نگرفته تا فوت كرده است، چنانچه حجّ بر او مستقر بوده، بدون اشكال قضا از طرف او واجب است، و اگر مستقر نبوده، وجوب قضا محلّ اشكال است، و احتياط واجب آن است كه قضا شود.
حج تبرعی از طرف کسی که می توانسته نائب بگیرد و نگرفته
مسأله ۶۳ ـ اگر نايب گرفتن واجب شد و نايب نگرفت، ولى شخصى تبرّعاً ـ بدون اجرت ـ از طرف او حجّ نمود، كفايت نمى كند، و بر او واجب است نايب بگيرد.
نیابت از میقات
مسأله ۶۴ ـ در نايب گرفتن كفايت مى كند از ميقات نايب گرفته شود، و نايب گرفتن از بلد واجب نيست.
مرگ حاجی بعد از احرام قبل از داخل حرم شدن و بعد از آن
مسأله ۶۵ ـ كسى كه حجّ بر او مستقر بوده، اگر بعد از احرام در حرم بميرد، كفايت از حجّة الاسلام مى كند، چه حجّش حجّ تمتّع باشد، و چه حجّ قران يا افراد، و اگر فوتش در اثناى عمره تمتّع باشد، كفايت از حجّش نيز مى نمايد، و قضا از طرف او واجب نيست، و اگر قبل از آن بميرد، قضا واجب است، هرچند فوتش بعد از احرام و قبل از دخول حرم، يا بعد از دخول در حرم بدون احرام باشد.
و ظاهر اين است كه اين حكم اختصاص به حجّة الاسلام دارد، پس اگر در حجّى كه به نذر يا افساد ـ فاسد كردن حجّ ـ واجب شده، جارى نمى شود، پس در هيچ يك از اينها حكم به كفايت نمى شود.
و كسى كه حجّ بر او مستقر نبوده، اگر بعد از احرام بميرد، چنانچه فوتش بعد از دخول در حرم باشد، اشكالى در كفايت آن از حجّة الاسلام نيست، و چنانچه قبل از آن باشد، اگر چه براى عدم وجوب وجهى است، ولى اظهر وجوب قضا از طرف او است.
مسلمان شدن کافر مستطیع
مسأله ۶۶ ـ هرگاه كافرِ مستطيع مسلمان شود، حجّ بر او واجب مى شود، ولى چنانچه پس از زوال استطاعت مسلمان شود، حجّ بر او واجب نيست.
حج مرتدّ در حین ارتدادش و بعدش
مسأله ۶۷ ـ حجّ بر مرتد واجب مى شود، ولى چنانچه در حال ارتداد حجّ نمايد، حجّش صحيح نخواهد بود، و اگر توبه كند و حجّ نمايد، حجّش صحيح خواهد بود، اگر چه مرتد فطرى باشد.
حج غیر شیعه بر طبق مذهب خود یا مذهب شیعه
مسأله ۶۸ ـ اگر مسلمان غير شيعه ـ اگر چه ناصبى باشد ـ حجّ نمايد، و بعد شيعه شود، در صورتى كه حجّ را بر طبق مذهب خود صحيح به جا آورده باشد ـ اگرچه بر طبق مذهب ما صحيح نباشد ـ و يا بر مذهب ما صحيح باشد ـ اگرچه در مذهب خودش صحيح نباشد و قصد قربت از او حاصل شده باشد ـ اعاده حجّ بر او واجب نيست، اگرچه احتياط مستحب آن است كه در صورت دوم اعاده نمايد.
تأخیر و اهمال مستطیع از اداء حج تا از بین رفتن استطاعت
مسأله ۶۹ ـ اگر حجّ بر كسى مستقر شد ـ به اين كه شرايط وجوب حجّ كامل شد ـ و در به جا آوردنش اهمال و تأخير كرد تا استطاعتش از بين رفت، بر او دَينى خواهد بود، و واجب است به هر ترتيبى كه متمكّن است ـ اگر چه به سختى و گدايى ـ حجّ را به جا آورد، واگر بميرد واجب است از تركه او قضا نمايند، و چنانچه كسى تبرّعاً ـ بدون اجرت ـ بعد از فوتش از طرف او حجّ نمايد صحيح است.
