کسر مخارج از منفعت سال بعد
مسأله ۱۷۹۹ ـ اگر در يك سال منفعتى نبرد ، نمى تواند مخارج آن سال را از منفعتى كه در سال بعد مى برد كسر نمايد.
کسر آنچه از سرمایه خرج کرده از منفعت آخر سال
مسأله ۱۸۰۰ ـ اگر در اوّل سال منفعتى نبرد و از سرمايه خرج كند و پيش از تمام شدن سال منفعتى به دستش آيد ، نمى تواند مقدارى را كه از سرمايه برداشته از منافع كسر كند.
کسر سرمایه تلف شده از منافع قبل از تلف
مسأله ۱۸۰۱ ـ اگر مقدارى از سرمايه در تجارت و مانند آن از بين برود مى تواند مقدارى را كه از سرمايه كم شده از منافع قبل از تلف آن مقدار كسر نمايد.
تهیّه مالی که از بین رفته از منفعتى كه به دست مى آيد
مسأله ۱۸۰۲ ـ اگر غير از سرمايه چيز ديگرى از مالهاى او از بين برود ، نمى تواند از منفعتى كه به دستش مى آيد آن چيز را تهيّه كند ، مگر اين كه در همان سال به آن چيز احتياج داشته باشد ، كه در اين صورت مى تواند در بين سال از منافع كسب آن را تهيّه نمايد.
حكم كسر و اداى قرضش از منفعت
مسأله ۱۸۰۳ ـ اگر در اوّل سال براى مخارج خود قرض كند و پيش از تمام شدن سال منفعتى ببرد ، نمى تواند مقدار قرض خود را از آن منفعت كسر نمايد ، مگر اين كه قرض بعد از حصول منفعت باشد ، ولى مى تواند قرض خود را از منافع اثناى سال ادا نمايد.
کسر قرض از منافع سال بعد و حکم ادای آن
مسأله ۱۸۰۴ ـ اگر در تمام سال منفعتى نبرد و براى مخارج خود قرض كند ، نمى تواند از منافع سالهاى بعد آن قرض را كسر نمايد ، ولى مى تواند قرض خود را از آنها ادا كند.
قرض براى چيزى كه به آن احتياج ندارد اداى آن از منافع سال
مسأله ۱۸۰۵ ـ اگر براى زياد كردن مال يا خريدن ملكى كه به آن احتياج ندارد قرض كند ، نمى تواند از منافع كسب مقدار آن قرض را ادا نمايد ، ولى اگر مالى را كه قرض كرده يا چيزى را كه از قرض خريده از بين برود ، مى تواند قرض خود را از منافع آن سال ادا نمايد.
اداى خمس از همان چيز يا به مقدار قيمتش از پول رايج
مسأله ۱۸۰۶ ـ انسان مى تواند خمس هر چيز را از همان چيز بدهد ، يا به مقدار قيمت خمسى كه بدهكار است پول رايج بدهد ، و بنابر احتياط واجب از چيز ديگر ندهد مگر با اذن حاكم شرع.
تصرف در مالى كه خمس آن را نداده
مسأله ۱۸۰۷ ـ كسى كه خمس به مال او تعلّق گرفت و سال بر او گذشت ، تا خمس آن را نداده است نمى تواند در آن مال تصرّف كند ، اگر چه قصد دادن خمس را داشته باشد ، مگر با اذن حاكم شرع ، و امّا تصرّفات اعتباريه در حصّه خود مانند فروختن و صلح كردن آن مانعى ندارد.
به ذمه گرفتن خمس و تصرف در آن
مسأله ۱۸۰۸ ـ كسى كه خمس بدهكار است نمى تواند آن را به ذمّه بگيرد ـ يعنى خود را بدهكار اهل خمس بداند ـ و به گونه اى كه در مسأله قبل گذشت در مال تصرّف كند ، و چنانچه تصرّف كند و آن مال تلف شود ، بايد خمس آن را بدهد.
مصالحه كردن با حاكم شرع و به ذمه گرفتن آن
مسأله ۱۸۰۹ ـ كسى كه خمس بدهكار است ، اگر با حاكم شرع مصالحه كند و خمس را به ذمّه بگيرد ، مى تواند در مال تصرّف نمايد ، و بعد از مصالحه منافعى كه از آن به دست مى آيد مال خود اوست.
شريكی که خمس سرمايه شركت را ندهد
مسأله ۱۸۱۰ ـ كسى كه با ديگرى شريك است ، اگر خمس منافع خود را بدهد و شريك او ندهد و در سال بعد از مالى كه خمسش را نداده ، براى سرمايه شركت بگذارد هيچكدام نمى توانند در آن مال تصرّف كنند ، مگر در صورتى كه شريكى كه خمس نداده معتقد به خمس نباشد كه در اين صورت شريك ديگر مى تواند تصرّف كند.
خمس منابع بچّه
مسأله ۱۸۱۱ ـ اگر بچّه صغير سرمايه اى داشته باشد و از آن منافعى به دست آيد ، خمس به آنها تعلّق مى گيرد ، و بر ولىّ است كه خمس آن را بدهد ، و اگر نداد آن صغير بعد از بلوغ بايد بپردازد.
مالى که از کسى به دست آورد كه خمسش را نداده يا شك در ادای او دارد
مسأله ۱۸۱۲ ـ كسى كه مالى از ديگرى به دست آورد و يقين دارد كه خمسش را نداده ، نمى تواند در آن مال تصرّف كند مگر اين كه آن ديگرى معتقد به خمس نباشد ، و همچنين است بنابر احتياط واجب اگر شكّ داشته باشد كه خمس آن را داده يا نه.
خرید چيزى كه از لوازم و مخارج ساليانهاش حساب نشود
مسأله ۱۸۱۳ ـ اگر كسى از منافع كسب خود در اثناى سال ملكى بخرد كه از لوازم و مخارج ساليانه اش حساب نشود ، واجب است بعد از تمامى سال خمس آن را بدهد ، و چنانچه خمس آن را نداد و قيمت آن ملك بالا رفت ، بايد خمس مقدارى را كه آن ملك فعلا ارزش دارد بدهد ، و همچنين است غير ملك از فرش و مانند آن.
بالا رفتن قیمت ملکی که با پول خمس نداده خریده
مسأله ۱۸۱۴ ـ اگر با پول خمس نداده مثلا ملكى بخرد و قيمت آن بالا رود ، چنانچه آن ملك را براى آن نخريده كه قيمتش بالا رود و بفروشد ، مثل اين كه زمينى را براى زراعت خريده است ، در صورتى كه آن ملك را به ذمّه خريده و از پول خمس نداده قيمت آن را داده ، بايد خمس قيمتى را كه خريده است بدهد ، و اگر پول خمس نداده را به فروشنده داده و به او گفته كه اين ملك را با اين پول مى خرم ، در صورتى كه حاكم شرع معامله پنج يك آن را اجازه كند ، خريدار بايد خمس مقدارى را كه آن ملك فعلا ارزش دارد بدهد.
حساب كسى كه از اول تكليف خمس نداده
مسأله ۱۸۱۵ ـ كسى كه از اوّل تكليف خمس نداده ، اگر از منافع كسب چيزى كه به آن احتياج ندارد خريده و يك سال از وقت حصول ربح گذشته ، بايد خمس آن را بدهد ، و اگر اثاث خانه و چيزهاى ديگرى كه به آنها احتياج دارد مطابق شأن خود خريده ، پس اگر بداند در بين سالى كه در آن سال فايده برده آنها را خريده ، لازم نيست خمس آنها را بدهد ، و اگر نداند كه در بين سال خريده و يا بعد از تمام شدن سال ، بنابر احتياط واجب بايد با حاكم شرع مصالحه كند.
