مال بى نشانى كه پيدا حيوان نباشد به قيمت كمتر از درهم و تعريف درهم
مسأله ۲۶۲۸ ـ چنانچه انسان مال گم شده اى كه حيوان نباشد پيدا كند ، در صورتى كه نشانه اى نداشته باشد كه به واسطه آن صاحبش ـ هرچند بين چند نفر معيّن ـ معلوم شود ، و قيمت آن از يك درهم ـ يعنى ۶/۱۲ نخود نقره سكه دار ـ كمتر باشد ، جايز است آن را بردارد و تملّك كند و تفحّص از مالكش لازم نيست ، ولى احتياط مستحبّ آن است كه از طرف صاحبش به فقرا صدقه بدهد.
مالى كه نشانه دارد قيمت آن كمتر از درهم باشد
مسأله ۲۶۲۹ ـ اگر مالى پيدا كند كه نشانه دارد و قيمت آن از يك درهم كمتر است ، چنانچه صاحب آن معلوم باشد ـ هرچند در بين افراد معيّن ـ تا رضايت او را نداند نمى تواند بدون اجازه او بردارد ، و اگر صاحب آن به هيچ وجه معلوم نباشد ، مى تواند براى خود بردارد ، و بنابر احتياط واجب هر وقت صاحبش پيدا شد در صورتى كه تلف نشده خود مال را ، و در صورتى كه تلف شده عوض آن را به او بدهد.
مالى كه نشانه دارد و قيمت آن به يك درهم برسد
مسأله ۲۶۳۰ ـ هرگاه چيزى كه پيدا كرده نشانه اى دارد كه به واسطه آن مى تواند صاحبش را پيدا كند ، چه صاحب آن مسلمان باشد يا كافرى كه مالش محترم است ، در صورتى كه قيمت آن چيز به مقدار يك درهم برسد ، بايد از روزى كه آن را پيدا كرده تا يك سال در محلّ اجتماع مردم اعلان كند.
انسانی که خودش نخواهد اعلان كند
مسأله ۲۶۳۱ ـ اگر انسان خودش نخواهد إعلان كند ، مى تواند به كسى كه اطمينان دارد بگويد كه از طرف او اعلان نمايد.
اگر تا يك سال اعلان كند و صاحب مال پيدا نشود
مسأله ۲۶۳۲ ـ اگر تا يك سال اعلان كند و صاحب مال پيدا نشود ، در صورتى كه آن مال را در غير حرم مكّه پيدا كرده باشد ، مى تواند آن را براى صاحبش نگه دارد كه هر وقت پيدا شد به او بدهد ، يا از طرف صاحبش به فقرا صدقه بدهد ، يا براى خود بردارد ، ولى هرگاه صاحبش پيدا شد حقّ دارد بگيرد ، و اگر آن مال را در حرم پيدا كرده باشد بايد از طرف صاحبش به فقرا صدقه بدهد.
پیدا شدن صاحب مال بعد از اعلان و تلف شدن مال يا صدقه دادن آن
مسأله ۲۶۳۳ ـ بعد از آن كه يك سال اعلان كرد و صاحب مال پيدا نشد ، اگر مال را براى صاحبش نگهدارى كند و از بين برود ، چنانچه در نگهدارى آن كوتاهى نكرده و تعدّى يعنى زياده روى هم ننموده ، ضامن نيست ، ولى اگر براى خود برداشته و از بين رفته ، در صورتى كه مالك پيدا شود و مطالبه كند ضامن است ، و اگر صدقه داده باشد ، صاحب مال مخيّر است بين آن كه به صدقه راضى شود يا عوض مالش را بگيرد و ثواب صدقه براى صدقه دهنده باشد.
كسى كه مالى را پيدا كرده و عمداً به وظيفه اش عمل نكند
مسأله ۲۶۳۴ ـ كسى كه مالى را پيدا كرده ، اگر عمداً به دستورى كه گذشت اعلان نكند ، گذشته از اين كه معصيت كرده ، تكليف ساقط نشده و بايد به همان دستور اعلان كند.
مالی را که ديوانه يا بچه نابالغ پيدا كند
مسأله ۲۶۳۵ ـ اگر ديوانه يا بچّه نابالغ چيزى كه بايد اعلان شود پيدا كند ، ولىّ او مى تواند به دستور مذكور اعلان نمايد ، ولى اگر از آنها گرفت اعلان بر او واجب مى شود ، و پس از يك سال يا آن را براى صاحبش نگهدارى كند ، و يا براى صغير يا ديوانه تملّك كند ، و يا از طرف صاحبش به فقرا صدقه بدهد ، و اگر صاحبش پيدا شد و راضى به صدقه نشد ، ولىّ ـ بنابر احتياط واجب ـ عوض آن را از مال خودش بپردازد.
اگر در بين سال از پيدا شدن صاحب مال نااميد شود
مسأله ۲۶۳۶ ـ اگر انسان در بين سالى كه اعلان مى كند از پيدا شدن صاحب مال نااميد شود ، تملّك آن اشكال دارد ، ولى مى تواند از طرف صاحبش صدقه بدهد ، و بنابر احتياط واجب از حاكم شرع اذن بگيرد.
اگر در بين سالى كه اعلان مىكند مال از بين برود
مسأله ۲۶۳۷ ـ اگر در بين سالى كه اعلان مى كند مال از بين برود ، چنانچه در نگهدارى آن كوتاهى كرده يا تعدّى يعنى زياده روى كرده باشد ضامن است ، و اگر كوتاهى نكرده و زياده روى هم ننموده ضامن نيست.
مالی که تعريفش ممكن نيست يا نشانهدار نباشد و به يك درهم برسد
مسأله ۲۶۳۸ ـ اگر مالى پيدا كند كه قيمت آن به يك درهم مى رسد و تعريفش ممكن نيست ـ مثل اينكه مال نشانه دارد ولى در جايى پيدا كند كه معلوم است به واسطه اعلان ، صاحب آن پيدا نمى شود ، يا نشانه دار نباشد ـ مى تواند از روز اوّل آن را از طرف صاحبش به فقراء صدقه بدهد ، و بنابر احتياط واجب به اذن حاكم شرع باشد.
اگر مالی را خود بردارد و بعد بفهمد مال خودش نبوده
مسأله ۲۶۳۹ ـ اگر چيزى را پيدا كند و به خيال اين كه مال خود او است بردارد ، بعد بفهمد مال خودش نبوده ، احكام گمشده ـ كه در مسائل قبل گذشت ـ بر آن جارى است.
ذکر جنس در موقع اعلان
مسأله ۲۶۴۰ ـ لازم نيست موقع اعلان جنس چيزى را كه پيدا كرده بگويد ، بلكه همين قدر كه بگويد چيزى پيدا كرده ام كافيست ، مگر در صورتى كه بدون ذكر جنس، اعلان ـ از جهت تأثير در التفات كسى كه مالش را گم كرده ـ بى فايده باشد.
كسى که بگويد مال من است و نشانه هاى آن را بگويد
مسأله ۲۶۴۱ ـ اگر كسى چيزى را پيدا كند و ديگرى بگويد مال من است و نشانه هاى آن را بگويد ، در صورتى بايد به او بدهد كه اطمينان داشته باشد مال اوست ، ولازم نيست نشانه هايى را كه بيشتر اوقات صاحب مال هم ملتفت آنها نيست بگويد.
اگر اعلان نكند و در مسجد يا جاى ديگرى بگذارد و تلف شود
مسأله ۲۶۴۲ ـ اگر قيمت چيزى كه پيدا كرده به يك درهم برسد ، چنانچه اعلان نكند و در مسجد يا جاى ديگرى بگذارد و آن چيز از بين برود يا ديگرى آن را بردارد ، كسى كه آن را پيدا كرده ضامن است.
اگر چيزى را كه پيدا كرده تا يك سال قابل ماندن نيست
مسأله ۲۶۴۳ ـ هرگاه چيزى را پيدا كند كه تا يك سال قابل ماندن نيست ـ مانند ميوه و سبزيجات ـ بنابر احتياط واجب تا زمانى كه آسيبى به آن نرسد نگه دارد ، و چنانچه صاحبش پيدا نشد به اذن حاكم شرع يا وكيل او ، و در صورت نبودن اين دو به اذن عدول مؤمنين ـ در صورتى كه ميسّر باشد ـ آن را قيمت كند و بفروشد ، يا خودش بردارد و پول آن را نگه دارد ، و بنابر احتياط واجب از زمان پيدا شدن تا يك سال اعلان كند ، و در صورت پيدا نشدن صاحبش به آنچه كه در مسأله «۲۶۳۲» گذشت عمل نمايد.
اگر چيزى را كه پيدا كرده موقع وضو گرفتن و نماز همراه او باشد
مسأله ۲۶۴۴ ـ اگر چيزى را كه پيدا كرده موقع وضو گرفتن و نماز خواندن همراه او باشد ، در صورتى كه قصدش اين باشد كه صاحب آن را پيدا كند و به او بدهد ، اشكال ندارد ، وگرنه تصرّف او هرچند به همراه داشتن باشد حرام است ، ولى وضو و نمازش به صرف اين كه آن چيز همراه او باشد باطل نمى شود.
اگر كفش شخصى را ببرند و كفش ديگرى به جاى آن بگذارند
مسأله ۲۶۴۵ ـ اگر كفش شخصى را ببرند و كفش ديگرى به جاى آن بگذارند ، چنانچه بداند يا از قرائن اطمينان كند كفشى كه مانده مال كسى است كه كفش او را برده ، و راضى است كه كفشش را عوض كفشى كه برده است بردارد ، مى تواند به جاى كفش خودش بردارد ، و همچنين است اگر بداند كه كفش او را به طور ناحق و ظلم برده است ولى در اين فرض بايد قيمت آن از كفش خودش بيشتر نباشد ، وگرنه نسبت به زيادى قيمت حكم مجهول المالك جارى است ، ودر غير اين دو صورت حكم مجهول المالك بر آن كفش جارى خواهد بود.
مال مجهول المالك و جستجو از صاحب آن و اذن حاكم شرع
مسأله ۲۶۴۶ ـ اگر مالى كه در دست انسان است مجهول المالك باشد ـ يعنى صاحب آن معلوم نباشد هرچند در بين افراد معيّنى ـ و گمشده بر آن مال صدق نكند ، لازم است صاحب آن را جستجو كند تا از پيدا شدنش نا اميد شود ، و پس از مأيوس شدن آن را به فقراء صدقه بدهد ، و بنا بر احتياط واجب به اذن حاكم شرع باشد ، واگر بعد صاحبش پيدا شود ضامن نيست.
