تحقق امانت به لفظ يا به فهماندن به عمل
مسأله ۲۳۸۰ ـ اگر انسان مال خودرا به كسى بدهد و بگويد: (نزد تو امانت باشد) و او هم قبول كند ، يا بدون اين كه حرفى بزنند صاحب مال بفهماند كه مال را براى نگهدارى به او مى دهد و او هم به قصد نگهدارى كردن بگيرد ، بايد به احكام وديعه كه مى آيد عمل نمايند.
شرايط امانتدار و كسى كه مال را امانت مىگذارد
مسأله ۲۳۸۱ ـ امانت دار و كسى كه مال را امانت مى گذارد بايد هردو عاقل باشند ، پس اگر انسان مالى را پيش ديوانه امانت بگذارد ، يا ديوانه مالى را پيش كسى امانت بگذارد ، صحيح نيست.
و كسى كه مال خودش را امانت مى گذارد بايد بالغ باشد ، و جايز است بچّه مميّز مال ديگرى را با اذنش نزد كسى امانت بگذارد ، و امانت گذاشتن نزد بچّه مميّز در صورتى كه متمكّن از حفظ باشد و امانت را حفظ كند و مستلزم تصرّف در مال بچّه نباشد ، اشكال ندارد.
و معتبر است كسى كه مال خودش را امانت مى گذارد سفيه و مفلس نباشد ، مگر با اذن يا اجازه ولىّ سفيه و طلبكاران مفلس ، ولى امانت گذاشتن نزد سفيه و مفلس ـ در صورتى كه مستلزم تصرّف آنها در مال خودشان نباشد ـ مانعى ندارد ، و در صورت استلزام با اذن يا اجازه ولىّ و طلبكاران اشكال ندارد.
امانت گذاری که بچه يا ديوانه باشد
مسأله ۲۳۸۲ ـ اگر از بچّه اى چيزى را بدون اذن صاحبش به طور امانت قبول كند ، بايد آن را به صاحبش بدهد ، و اگر آن چيز مال خود بچّه است و ولىّ اجازه امانت گذاشتن آن را نداده باشد ، لازم است آن مال را به ولىّ او برساند ، و چنانچه در رساندن مال به آنان كوتاهى كند و تلف شود ، بايد عوض آن را بدهد ، و همچنين است اگر امانت گذار ديوانه باشد.
كسى كه نمى تواند امانت را نگهدارى نمايد
مسأله ۲۳۸۳ ـ كسى كه نمى تواند امانت را نگهدارى نمايد ، در صورتى كه امانت گذار ملتفت حال او نباشد ، نبايد امانت را قبول كند.
هرگاه به صاحب مال بفهماند كه براى نگهدارى مال او حاضر نيست
مسأله ۲۳۸۴ ـ اگر انسان به صاحب مال بفهماند كه براى نگهدارى مال او حاضر نيست ، چنانچه او مال را بگذارد و برود و آن مال تلف شود ، كسى كه امانت را قبول نكرده ضامن نيست ، ولى احتياط مستحبّ آن است كه اگر ممكن باشد آن را نگهدارى نمايد.
به هم زدن قرار امانت
مسأله ۲۳۸۵ ـ كسى كه چيزى را امانت مى گذارد ، هر وقت بخواهد مى تواند آن را پس بگيرد ، و كسى هم كه امانت را قبول مى كند هر وقت بخواهد مى تواند آن را به صاحبش برگرداند.
انصراف از نگهدارى امانت
مسأله ۲۳۸۶ ـ اگر انسان از نگهدارى امانت منصرف شود و وديعه را به هم بزند ، بايد هرچه زودتر مال را به صاحب آن يا وكيل يا ولىّ صاحبش برساند ، يا به آنان خبر دهد كه حاضر به نگهدارى نيست ، و اگر بدون عذر مال را به آنان نرساند و خبر هم ندهد ، چنانچه مال تلف شود بايد عوض آن را بدهد.
نگهداری امانت در جاى مناسب
مسأله ۲۳۸۷ ـ كسى كه امانت را قبول مى كند ، اگر براى آن جاى مناسبى ندارد ، بايد جاى مناسب تهيّه نمايد و طورى آن را نگهدارى كند كه مردم نگويند در نگهدارى آن كوتاهى نموده است ، و اگر در جايى كه مناسب نيست بگذارد و تلف شود ، بايد عوض آن را بدهد.
تعدّى يا تفريط كردن در نگهدارى امانت
مسأله ۲۳۸۸ ـ كسى كه امانت را قبول مى كند ، اگر تعدّى كند ـ يعنى زياده روى نمايد ، مثل آن كه مركبى كه نزد او به امانت گذاشته شده بدون اذن صاحبش سوار شود ـ و يا تفريط كند ـ يعنى در نگهدارى آن كوتاهى نمايد ، مثل آن كه آن را در جايى بگذارد كه اطمينان از آن نباشد كه كسى بفهمد و آن را ببرد ـ ضامن است ، و چنانچه تلف شود بايد عوض آن را ـ اگر مثلى است مثل و اگر قيمى است قيمتش را ـ بدهد ، و در غير اين دو صورت ضامن نيست.
معيّن كردن صاحب مال جایی را براى نگهدارى مال خود
مسأله ۲۳۸۹ ـ اگر صاحب مال براى نگهدارى مال خود جايى را معيّن كند ، و به كسى كه امانت را قبول كرده بگويد كه بايد مال را در اينجا حفظ كنى و اگر احتمال هم بدهى كه از بين برود نبايد آن را به جاى ديگر ببرى ، جايز نيست آن را به جاى ديگر ببرد ، و اگر ببرد ضامن است.
معيّن كردن صاحب مال جايى را ولى در نظرش خصوصيتى نداشته باشد
مسأله ۲۳۹۰ ـ اگر صاحب مال براى نگهدارى مال خود جايى را معيّن كند ، و كسى كه امانت را قبول كرده بداند آن محلّ در نظر صاحب مال خصوصيّتى نداشته ، بلكه يكى از موارد حفظ آن بوده ، مى تواند آن را به جاى ديگرى كه مال در آن جا محفوظ تر يا مثل محلّ اوّلى است ببرد ، و چنانچه مال در آن جا تلف شود ضامن نيست.
ديوانه شدن صاحب مال
مسأله ۲۳۹۱ ـ اگر صاحب مال ديوانه شود ، كسى كه امانت را قبول كرده بايد فوراً امانت را به ولىّ او برساند ، و يا به ولىّ او خبر دهد ، و اگر بدون عذر شرعى مال را به ولىّ او ندهد و از خبر دادن هم كوتاهى كند و مال تلف شود ، بايد عوض آن را بدهد.
اگر صاحب مال بميرد و يك وارث داشته باشد
مسأله ۲۳۹۲ ـ اگر صاحب مال بميرد ، امانت دار بايد فوراً مال را به وارث او برساند ، يا به وارث او خبر دهد ، و چنانچه بدون عذر شرعى مال را به وارث او ندهد و از خبر دادن هم كوتاهى كند ، و مال تلف شود بايد عوض آن را بدهد ، ولى اگر براى آن كه بفهمد كسى كه مى گويد من وارث ميّتم راست مى گويد يا نه ، يا ميّت وارث ديگرى دارد يا نه ، مال را ندهد و از خبر دادن هم كوتاهى كند و مال تلف شود ، چيزى برعهده او نيست.
اگر صاحب مال بميرد و چند وارث و وصی داشته باشد
مسأله ۲۳۹۳ ـ اگر صاحب مال بميرد و چند وارث داشته باشد ، كسى كه امانت را قبول كرده بايد مال را به همه ورثه بدهد ، يا به كسى بدهد كه همه آنان گرفتن مال را به او واگذار كرده اند ، پس اگر بدون اجازه ديگران تمام مال را به يكى از ورثه بدهد ، ضامن سهم ديگران است ، و اگر نسبت به مال وصىّ هم معيّن كرده باشد ، اجازه او هم معتبر است.
از دنیا رفتن یا دیوانه شدن كسى كه امانت را قبول كرده
مسأله ۲۳۹۴ ـ اگر كسى كه امانت را قبول كرده بميرد يا ديوانه شود ، وارث يا ولىّ او بايد هرچه زودتر به صاحب مال اطّلاع دهد ، يا امانت را به او برساند.
هرگاه امانتدار نشانه هاى مرگ را در خود ببيند
مسأله ۲۳۹۵ ـ هرگاه امانت دار نشانه هاى مرگ را در خود ببيند ، اگر اطمينان دارد كه امانت به صاحبش مى رسد ، مثل اين كه وارث او امين بوده و از امانت اطّلاع دارد ، و همچنين اطمينان دارد كه صاحبش راضى به ماندن آن نزد ورثه مى باشد لازم نيست امانت را به صاحب آن يا وكيل يا ولىّ او برساند ، و يا وصيّت كند ، هرچند احوط آن است كه امانت را به صاحب آن يا وكيل يا ولىّ او برساند ، و اگر ممكن نيست ، آن را به حاكم شرع بدهد.
و در غير اين صورت بايد به هر طريقى كه ممكن است حقّ را به صاحبش يا وكيل يا ولىّ او برساند ، و اگر ممكن نشد وصيّت كند و شاهد بگيرد و به وصىّ و شاهد اسم صاحب مال و جنس و خصوصيّات مال و محلّ آن را بگويد.
امانتدار نشانه هاى مرگ را در خود ببيند و به وظيفه خود عمل نكند
مسأله ۲۳۹۶ ـ اگر امانت دار نشانه هاى مرگ را در خود ببيند و به وظيفه اى كه در مسأله پيش گذشت عمل نكند ، چنانچه آن أمانت از بين برود ، بايد عوضش را بدهد ، اگر چه در نگهدارى آن كوتاهى نكرده باشد و مرض او خوب شود ، يا بعد از مدّتى پشيمان شود و وصيّت كند ، هر چند مال بعد از وصيّت تلف شود.
