تحقق عهد به صيغه و مرجوح نبودن متعلق عهد
مسأله ۲۷۳۲ ـ در عهد هم مثل نذر بايد صيغه خوانده شود ، و متعلّق عهد نبايد مرجوح باشد ، ولى اعتبار رجحان در متعلّق آن ـ چنانكه مشهور فرموده اند ـ محلّ اشكال است.
كفاره عمل نكردن به عهد
مسأله ۲۷۳۳ ـ اگر به عهد خود عمل نكند بايد كفّاره بدهد ، يعنى يك بنده آزاد كند ، يا شصت فقير را سير كند ، يا دو ماه پى در پى روزه بگيرد.
تعریف قسم و كفاره تخلف عمدى از قسم
مسأله ۲۷۳۴ ـ اگر قسم بخورد كه كارى را انجام دهد يا ترك كند ، مثلا قسم بخورد كه روزه بگيرد يا دخانيات استعمال نكند ، چنانچه عمداً مخالفت كند ، بايد كفّاره بدهد ، يعنى يك بنده آزاد كند ، يا ده فقير را سير كند ، يا آنان را بپوشاند ، و اگر اينهارا نتواند بايد سه روز پى در پى روزه بگيرد.
شرایط قسم
مسأله ۲۷۳۵ ـ قسم چند شرط دارد:
(اوّل) كسى كه قسم مى خورد بايد بالغ و عاقل باشد و از روى قصد و اختيار قسم بخورد ، پس قسم خوردن بچّه و ديوانه و مست و كسى كه اكراهش كرده اند درست نيست ، و همچنين است اگر در حال عصبانى بودن بى قصد قسم بخورد ، و قسم سفيه و مفلس در صورتى كه مستلزم تصرّف در مال باشد صحيح نيست.
(دوم) كارى را كه براى انجام آن قسم مى خورد بايد حرام يا مكروه نباشد ، و كارى را كه قسم مى خورد ترك كند بايد واجب يا مستحبّ نباشد و وجوب عمل به قسم متعلق به فعل يا ترك مباحى كه مصلحتى در دين يا دنيا در آن نباشد محلّ اشكال است.
(سوم) به يكى از اسمهاى خداوند عالم قسم بخورد كه به غير ذات مقدّس او گفته نمى شود ، مانند (خدا) و (الله) ، و نيز اگر به اسمى قسم بخورد كه به غير خدا هم مى گويند ولى به قدرى به خدا گفته مى شود كه هروقت كسى آن اسم را بگويد ذات مقدّس حقّ در نظر مى آيد ، مثل آن كه به خالق و رازق قسم بخورد صحيح است ، بلكه به اسمى هم كه بر خدا و بر غير خدا گفته مى شود اگر خدا را قصد كند و قسم بخورد ، بنا بر احتياط واجب به آن قسم عمل كند.
(چهارم) قسم را به زبان بياورد ، و اگر آن را بنويسد يا در قلبش قصد كند صحيح نيست ، ولى آدم لال اگر با اشاره قسم بخورد صحيح است.
(پنجم) عمل كردن به قسم براى او ممكن باشد ، و اگر موقعى كه قسم مى خورد ممكن باشد و بعداً از عمل به آن عاجز شود ، از وقتى كه عاجز مى شود قسم او به هم مى خورد ، و همچنين است اگر عمل كردن به نذر يا قسم يا عهد به قدرى مشقّت پيدا كند كه نشود آن را تحمّل كرد.
جلوگیری پدر از قسم خوردن فرزند يا شوهر از قسم خوردن زن
مسأله ۲۷۳۶ ـ اگر پدر از قسم خوردن فرزند جلوگيرى كند ، يا شوهر از قسم خوردن زن جلوگيرى نمايد ، قسم آنان صحيح نيست.
قسم فرزند بدون اجازه پدر، و زن بدون اجازه شوهر
مسأله ۲۷۳۷ ـ اگر فرزند بدون اجازه پدر و زن بدون اجازه شوهر قسم بخورد ، پدر و شوهر مى توانند قسم آنان را بهم بزنند ، بلكه ظاهر آن است كه قسم آنان بدون اجازه پدر يا شوهر صحيح نيست.
عمل نکردن به قسم از روى فراموشى يا ناچارى يا غفلت و قسم وسواسى
مسأله ۲۷۳۸ ـ اگر انسان از روى فراموشى يا ناچارى يا غفلت به قسم عمل نكند ، كفّاره بر او واجب نيست ، و همچنين است اگر اكراهش كنند كه به قسم عمل ننمايد ، و قسمى كه آدم وسواسى مى خورد مثل اين كه مى گويد: والله الآن مشغول نماز مى شوم ، و به واسطه وسواس مشغول نمى شود ، اگر وسواس او طورى باشد كه بى اختيار به قسم عمل نكند كفّاره ندارد.
قسم به سخن راست يا دروغ يا براى نجات از شرّ ظالم و حكم توريه
مسأله ۲۷۳۹ ـ كسى كه قسم مى خورد كه حرف من راست است چنانچه حرف او راست باشد قسم خوردن او مكروه است و اگر دروغ باشد حرام و از گناهان بزرگ مى باشد ، ولى اگر براى اين كه خودش يا مسلمان ديگرى را از شرّ ظالمى نجات دهد قسم دروغ بخورد اشكال ندارد ، بلكه گاهى واجب مى شود ، امّا اگر بتواند توريه كند ـ يعنى موقع قسم خوردن طورى نيّت كند كه دروغ نشود ـ احتياط واجب اين است كه توريه نمايد ، مثلا اگر ظالمى بخواهد كسى را اذيّت كند و از انسان بپرسد كه او را ديده اى و انسان يك ساعت قبل او را ديده باشد ، بگويد نديده ام و قصد كند كه از پنچ دقيقه پيش نديده ام.
بخشش يا فروختن یا ارث چيزى كه وقف است
مسأله ۲۷۴۰ ـ اگر كسى چيزى را وقف كند خود او و ديگران نمى توانند آن را ببخشند يا بفروشند و كسى هم از آن ارث نمى برد ، ولى در بعضى از موارد كه در مسأله «۲۱۲۲» و «۲۱۲۳» گذشت ، فروختن آن اشكال ندارد.
تحقق وقف به صيغه و به عمل و عدم اعتبار قبول در وقف
مسأله ۲۷۴۱ ـ لازم نيست صيغه وقف را به عربى بخوانند ، بلكه اگر مثلا بگويد: (خانه خود را وقف كردم) كفايت مى كند ، و همچنين انشاء وقف به عمل نيز محقّق مى شود ، مثل اين كه حصيرى را به قصد وقف بودن در مسجد بيندازد ، و يا جايى را به قصد مسجد بودن بسازد و در موقوفات عامّه مثل مسجد و مدرسه يا چيزى را كه بر فقراء يا سادات و امثال اينها وقف نمايند ، قبول كردن كسى در صحّت وقف معتبر نيست ، بلكه در اوقاف خاصّه هم ـ مثل وقف بر اولاد ـ اقوى عدم اعتبار قبول است هرچند قبول احوط است.
پشیمان شدن یا مردن پيش از انشاء وقف
مسأله ۲۷۴۲ ـ اگر ملكى را براى وقف معيّن كند و پيش از انشاء وقف پشيمان شود يا بميرد ، وقف واقع نمى شود.
وقف براى هميشه و صحيح نبودن مدت در وقف
مسأله ۲۷۴۳ ـ كسى كه مالى را وقف مى كند ، بايد از موقع انشاء وقف ، مال را براى هميشه وقف كند ، و اگر مثلا بگويد اين مال بعد از مردن من وقف باشد ، چون از موقع خواندن صيغه تا مردنش وقف نبوده صحيح نيست ، و نيز اگر بگويد تا ده سال وقف باشد و بعد از آن نباشد ، يا بگويد تا ده سال باشد بعد پنج سال وقف نباشد و دوباره وقف باشد ، و قف صحيح نيست.
اشتراط تصرف كسى كه مال براى او وقف شده در وقف خاصّ
مسأله ۲۷۴۴ ـ وقف خاص در صورتى صحيح است كه مال وقف را به تصرّف كسى كه براى او وقف شده يا وكيل يا ولىّ او بدهند ، ولى اگر چيزى را بر اولاد صغير خود وقف كند ، و از طرف آنان قبض و حيازت نمايد وقف صحيح است.
عدم اعتبار قبض در اوقاف عامه و چگونگى قبض آن
مسأله ۲۷۴۵ ـ در اوقاف عامّه از قبيل مدارس و مساجد و امثال اينها قبض معتبر نيست هرچند احوط است، و قبض محقّق مى شود به اين كه مثلا در وقف مسجد ، يك نفر در آن مسجد نماز بخواند يا در وقف مقبره ، كسى در آن جا دفن شود.
شرايط وقف كننده
مسأله ۲۷۴۶ ـ وقف كننده بايد بالغ باشد ، و صحّت وقف صبىّ مميّز مأذون از طرف ولىّ در صورتى كه مصلحت باشد بعيد نيست ، و همچنين بايد عاقل و با قصد باشد و كسى او را اكراه نكرده باشد ، و شرعاً بتواند در مال خود تصرّف كند ، بنا بر اين سفيه ـ يعنى كسى كه مال خودرا در كارهاى بيهوده مصرف مى كند ـ و همچنين مفلس كه از طرف حاكم شرع ممنوع از تصرّف در مال است ، اگر چيزى را وقف كنند نافذ نيست ، مگر با اجازه ولىّ و طلبكاران.
وقف براى بچه در شكم مادر و براى اشخاص موجود و غير موجود
مسأله ۲۷۴۷ ـ اگر مالى را براى بچّه اى كه در شكم مادر است و هنوز به دنيا نيامده وقف كند صحّت آن محلّ اشكال است ، ولى اگر براى اشخاصى كه فعلا موجودند و بعد از آنها براى كسانى كه بعد به دنيا مى آيند وقف نمايد اگرچه در موقعى كه وقف محقّق مى شود در شكم مادر هم نباشند ـ مثلا چيزى را بر اولاد خود وقف كند كه بعد از آنان وقف نوه هاى او باشد و هر دسته اى بعد از دسته ديگر از وقف استفاده كنند ـ صحيح است.
وقف كردن براى خود يا براى عنوانى كه خودش را هم شامل شود
مسأله ۲۷۴۸ ـ اگر چيزى را بر خودش وقف كند مثل آن كه دكّانى را وقف كند كه عايدى آن را بعد از مرگ او خرج مقبره اش نمايند صحيح نيست ، ولى اگر مثلا مالى را بر فقراء وقف كند و خودش فقير شود ، مى تواند از منافع وقف استفاده نمايد.
متولّی وقف
مسأله ۲۷۴۹ ـ اگر براى چيزى كه وقف كرده متولّى معيّن كند اختيار وقف با كسى است كه واقف معيّن كرده ، و اگر معيّن نكند ، چنانچه بر افراد مخصوصى ـ مثلا بر اولاد خود ـ وقف كرده باشد ، در صورتى كه بالغ باشند اختيار با خود آنان است ، و اگر بالغ نباشند اختيار با ولىّ ايشان است ، ولى در تصرّفاتى كه مربوط به مصلحت وقف و مصلحت طبقات بعد است اجازه حاكم شرع معتبر است.
متولّی ملكى که براى فقراء يا سادات يا خيرات وقف كنند
مسأله ۲۷۵۰ ـ اگر ملكى را مثلا بر فقراء يا سادات وقف كند ، يا وقف كند كه منافع آن به مصرف خيرات برسد ، در صورتى كه براى آن ملك متولّى معيّن نكرده باشد ، اختيار آن با حاكم شرع است.
چنانچه متولى وقف يا افراد يك طبقه، وقف خاصّ را اجاره دهند
مسأله ۲۷۵۱ ـ اگر ملكى را بر افراد مخصوصى مثلا بر اولاد خود وقف كند كه هر طبقه اى بعد از طبقه ديگر از آن استفاده كنند ، چنانچه متولّى وقف آن را اجاره دهد و بميرد اجاره باطل نمى شود ، ولى اگر متولّى نداشته باشد و يك طبقه از كسانى كه ملك بر آنها وقف شده ، آن را اجاره دهند و در بين مدّت اجاره بميرند ، چنانچه طبقه بعدى آن اجاره را امضاء نكنند اجاره باطل مى شود ، و در صورتى كه مستأجر مال الاجاره تمام مدّت را داده باشد مى تواند مال الاجاره از زمان مردنشان تا آخر مدّت اجاره را از مال آنان بگيرد.
خراب شدن ملك وقف یا زائل شدن عنوان وقف
مسأله ۲۷۵۲ ـ اگر ملك وقف خراب شود ، از وقف بودن بيرون نمى رود ، مگر آن كه متعلّق وقف عنوانى باشد كه به زوال آن عنوان متعلّقى براى وقف نماند ، مانند آن كه خانه را وقف كند براى استفاده از سكناى آن مادامى كه خانه به اين هيئت باقى است ، كه در اين صورت به زوال آن عنوان وقف باطل مى شود و به واقف و با نبودن او به ورثه بر مى گردد.
قسمت کردن ملكى كه به نحو مشاع مقدارى از آن وقف است
مسأله ۲۷۵۳ ـ ملكى كه به نحو مشاع مقدارى از آن وقف است و مقدارى از آن وقف نيست ، ـ اگر متولّى خاص داشته باشد ـ متولّى با مالك قسمتى كه وقف نيست مى توانند آن ملك را با نظر خبره قسمت كنند ، و در صورتى كه متولّى خاص نداشته باشد حاكم شرع با مالك ، متصدّى قسمت مى شوند.
خیانت متولى وقف در مال موقوفه
مسأله ۲۷۵۴ ـ اگر متولّى وقف در مال موقوفه خيانت كند حاكم شرع امينى را به او ضميمه مى نمايد كه مانع از خيانتش گردد ، و در صورتى كه ممكن نباشد مى تواند به جاى او متولّى امينى معيّن نمايد.
بردن فرش حسينيه به مسجد
مسأله ۲۷۵۵ ـ فرشى را كه براى حسينيّه وقف كرده اند نمى شود براى نماز به مسجد ببرند ، اگرچه آن مسجد نزديك حسينيّه باشد.
وقف براى تعمير مسجدى که تعمير نخواهد
مسأله ۲۷۵۶ ـ اگر ملكى را براى تعمير مسجدى وقف نمايند ، چنانچه آن مسجد احتياج به تعمير ندارد و انتظار هم نمى رود كه احتياج به تعمير پيدا كند به نحوى كه نگهداشتن عايدات آن ملك براى تعمير عقلايى نباشد صحّت چنين وقفى محلّ اشكال است.
وقف ملكى برای خرج تعمير مسجد و امام جماعت و مؤذن
مسأله ۲۷۵۷ ـ اگر ملكى را وقف كند كه عايدى آن را خرج تعمير مسجد نمايند و به امام جماعت و به كسى كه در آن مسجد اذان مى گويد بدهند ، در صورتى كه بدانند يا اطمينان داشته باشند كه براى هر يك چه مقدار معيّن كرده بايد همان طور مصرف كنند و اگر يقين يا اطمينان نداشته باشند ، بايد اوّل مسجد را تعمير كنند و اگر چيزى زياد آمد ، بنا بر احتياط واجب امام جماعت و كسى كه اذان مى گويد در تقسيم با يكديگر صلح نمايند.
تعريف وصيت و وصى
مسأله ۲۷۵۸ ـ وصيّت آن است كه انسان سفارش كند بعد از مرگش براى او كارهايى انجام دهند ، يا بگويد بعد از مرگش چيزى از مال او ملك كسى باشد ، يا اين كه چيزى از مال او را به كسى تمليك يا وقف يا صرف در خيرات و مبرّات كنند ، يا براى اولاد خود و كسانى كه اختيار آنان با اوست ، قيّم و سرپرست معيّن كند ، و كسى را كه به او وصيّت مى كنند وصىّ مى گويند.
وصيت كردن به نحو اشاره
مسأله ۲۷۵۹ ـ كسى كه نمى تواند حرف بزند ، اگر با اشاره مقصود خودرا بفهماند ، براى هركارى مى تواند وصيّت كند ، بلكه كسى هم كه مى تواند حرف بزند اگر با اشاره اى كه مقصودش را بفهماند وصيّت كند صحيح است.
عمل به نوشته اى که به امضاء يا مهر ميت است
مسأله ۲۷۶۰ ـ اگر نوشته اى بامضاء يا مهر ميّت ببينند چنانچه مقصود او را بفهماند و معلوم باشد كه براى وصيّت كردن نوشته بايد مطابق آن عمل كنند.
شرايط كسى كه وصيت مىكند
مسأله ۲۷۶۱ ـ كسى كه وصيّت مى كند بايد عاقل باشد و بر وصيّت اكراه نشده باشد ، و وصيّت بچّه ده ساله در صورتى كه مميّز و وصيّتش عقلايى باشد در ثلث مالش براى ارحامش و امور خيريّه نافذ است ، و بنابر احتياط واجب به وصيّت پسر هفت ساله مميّز در مقدار كمى از مالش در مصرفى كه سزاوار باشد عمل شود ، و وصيّت سفيه در مواردى كه مستلزم تصرّف در مال است نافذ نيست.
