چيزى را كه با وزن خريد و فروش مى كنند را با پيمانه معامله كردن
مسأله ۲۱۲۰ ـ چيزى را كه با وزن خريد و فروش مى كنند ، با پيمانه هم مى شود معامله كرد ، به اين طور كه اگر مثلا مى خواهد ده من گندم بفروشد ، با پيمانه اى كه يك من گندم مى گيرد ده پيمانه بدهد.
تصرف دو طرف معامله در مال ديگرى در فرض بطلان معامله
مسأله ۲۱۲۱ ـ اگر يكى از شرطهايى كه گذشت در معامله نباشد ، معامله باطل است ، ولى اگر دو مالك راضى باشند كه در مال يكديگر تصرّف كنند ، تصرّف آنها در مواردى كه توقّف بر ملك نداشته باشد اشكال ندارد.
معامله چيزى كه وقف شده
مسأله ۲۱۲۲ ـ معامله چيزى كه وقف شده باطل است ، ولى اگر به طورى خراب شود يا در معرض خرابى باشد كه نتوانند استفاده اى را كه مال براى آن وقف شده از آن ببرند ـ مثلا حصير مسجد به طورى پاره شود كه نتوانند روى آن نماز بخوانند ـ فروش آن اشكال ندارد ، و در صورتى كه ممكن باشد ، بايد عوض آن را در همان مسجد به مصرفى برسانند كه به غرض واقف نزديك تر باشد ، و در هر حال تصرّف در وقف به فروش و همچنين تصرّف در عوض آن بايد توسّط متولّى ، و در صورت نبودن او به اذن حاكم شرع باشد.
فروش موقفه در صورت اختلاف یا شرط واقف
مسأله ۲۱۲۳ ـ هرگاه بين كسانى كه مال را براى آنان وقف كرده اند ، به طورى اختلاف پيدا شود كه اگر مال وقف را نفروشند ، خوف تلف مال وقف يا جانى باشد ، مى توانند آن مال را بفروشند ، و بايد به عوض آن مالى بخرند و بر طبق وقف اوّل عوايد آن را در مصرفى كه واقف معيّن كرده صرف كنند ، و در صورت عدم امكان به مصرفى كه به مقصود وقف كننده نزديك تر است برسانند ، و همچنين است اگر واقف شرط كند كه اگر صلاح در فروش وقف باشد بفروشند.
خريد و فروش ملكى را كه به ديگرى اجاره داده اند
مسأله ۲۱۲۴ ـ خريد و فروش ملكى را كه به ديگرى اجاره داده اند ، اشكال ندارد ، ولى منافع آن ملك در مدّت اجاره مال مستأجر است ، و اگر خريدار نداند كه آن ملك را اجاره داده اند ، يا به گمان اين كه مدّت اجاره آن كم است ملك را خريده باشد ، پس از اطّلاع مى تواند معامله را فسخ كند.
صيغه در خريد و فروش و معناى قصد انشاء
مسأله ۲۱۲۵ ـ در خريد و فروش لازم نيست صيغه را به عربى بخوانند ، بنابر اين اگر فروشنده ـ مثلا ـ به فارسى بگويد: (اين مال را در عوض اين پول فروختم) و مشترى بگويد: (قبول كردم) معامله صحيح است ، ولى خريدار و فروشنده بايد قصد انشاء داشته باشند ، يعنى به گفتن اين دو جمله مقصودشان خريد و فروش باشد.
خرید و فروش معاطاتی
مسأله ۲۱۲۶ ـ اگر براى معامله صيغه نخوانند ، ولى فروشنده و خريدار به دادن و گرفتن قصد فروش و خريد كنند ، معامله صحيح است و هر دو مالك مى شوند.
فروش ميوه پيش از چيدن
مسأله ۲۱۲۷ ـ فروش ميوه اى كه گل آن ريخته و دانه بسته ، پيش از چيدن صحيح است ، و نيز فروختن غوره بر درخت اشكال ندارد ، ولى خرماى نخل را قبل از سرخى و زردى نبايد بفروشند.
فروش ميوه قبل از ظهور آن و بعد از ظهور و پيش از دانه بستن آن
مسأله ۲۱۲۸ ـ فروختن ميوه يك سال قبل از ظهور آن بدون ضميمه جايز نيست ، و فروختن ميوه دو سال يا بيشتر از آن ، و همچنين فروختن ميوه يك سال با ضميمه جايز است ، و بعد از ظهور آن پيش از آن كه دانه ببندد و گلش بريزد ، احتياط مستحبّ آن است كه چيزى از حاصل زمين مانند سبزيها يا مال ديگرى با آن بفروشند ، و يا ميوه بيشتر از يك سال را به او بفروشند.
فروختن خرما بر درخت و حکم عوض قرار دادن خرما
مسأله ۲۱۲۹ ـ اگر خرمايى را كه زرد يا سرخ شده بر درخت بفروشند اشكال ندارد ، ولى جايز نيست عوض آن را از خرماى همان درخت قرار دهند ، و همچنين بنابر احتياط عوض آن را خرماى غير آن درخت قرار ندهند ، چه شخصى باشد و چه در ذمّه.
امّا اگر كسى يك درخت خرما در خانه ديگرى داشته باشد ، در صورتى كه مقدار آن را تخمين كنند و صاحب درخت آن را به صاحب خانه بفروشد و عوض آن را خرما قرار بدهند ، اشكال ندارد.
فروختن خيار و بادنجان و سبزيها كه سالى چند مرتبه چيده مى شود
مسأله ۲۱۳۰ ـ فروختن خيار و بادنجان و سبزيها كه سالى چند مرتبه چيده مى شود ، در صورتى كه ظاهر و نمايان شده باشد و معيّن كنند كه مشترى در سال چند دفعه آن را بچيند ، جايز است.
فروختن گندم و جو را بعد از آنكه دانه بسته
مسأله ۲۱۳۱ ـ اگر خوشه گندم و جو را بعد از آن كه دانه بسته ، به چيز ديگر غير گندم و جو بفروشند ، اشكال ندارد ، و فروختن آن به گندم و جوى كه از همان خوشه حاصل مى شود جايز نيست ، و همچنين ـ بنابر احتياط واجب ـ به گندم و جوى كه از غير آن خوشه باشد ، چه شخصى باشد و چه در ذمّه.
تحويل جنس و عوض، بعد از انجام معامله نقدى و مراد از تحويل
مسأله ۲۱۳۲ ـ اگر جنسى را نقد بفروشند ، خريدار و فروشنده بعد از معامله مى توانند جنس و عوض را از يكديگر مطالبه نموده و تحويل بگيرند ، و تحويل اموال چه منقول و چه غير منقول به اين است كه مانع از تصرّف ديگرى را بر طرف كند.
معلوم بودن مدت در معامله نسيه
مسأله ۲۱۳۳ ـ در معامله نسيه بايد مدّت كاملا معلوم باشد ، پس اگر جنسى را بفروشد كه سر خرمن عوض آن را بگيرد ، چون مدّت كاملا معيّن نشده معامله باطل است.
مطالبه عوض از خريدار یا ورثه او، پيش تمام شدن مدت
مسأله ۲۱۳۴ ـ اگر جنسى را نسيه بفروشد ، پيش از تمام شدن مدّتى كه قرار گذاشته اند ، نمى تواند عوض آن را از خريدار مطالبه نمايد ، ولى اگر خريدار بميرد و از خودش مال داشته باشد ، فروشنده مى تواند پيش از تمام شدن مدّت ، طلبى را كه دارد از ورثه او مطالبه نمايد.
مطالبه عوض از خريدار، بعد از تمام شدن مدت و ناتوانى از پرداخت
مسأله ۲۱۳۵ ـ اگر جنسى را نسيه بفروشد ، بعد از تمام شدن مدّتى كه قرار گذاشته اند ، مى تواند عوض آن را از خريدار مطالبه نمايد ، ولى اگر خريدار نتواند بپردازد ، بايد او را مهلت دهد ، يا معامله را فسخ كند ، و در صورتى كه آن جنس موجود است پس بگيرد.
نگفتن قيمت به خریدار یا مثلاً تومانی یک ریال گرانتر حساب کردن
مسأله ۲۱۳۶ ـ اگر به كسى كه قيمت جنس را نمى داند ، نسيه بدهد و قيمت آن را به او نگويد ، معامله باطل است ، ولى اگر به كسى كه قيمت نقدى جنس را مى داند ، نسيه بدهد و گرانتر حساب كند ، مثلا بگويد: جنسى را كه به تو نسيه مى دهم ، تومانى يك ريال از قيمتى كه نقد مى فروشم گرانتر حساب مى كنم ، و او قبول كند اشكال ندارد.
در نسيه به خريدارى بگويد اين مقدار را نقداً بده بقيه را گذشتم
مسأله ۲۱۳۷ ـ كسى كه جنسى را نسيه فروخته و براى گرفتن ثمن آن مدّتى قرار داده ، اگر مثلا بعد از گذشتن نصف مدّت به خريدار بگويد: اين مقدار از ثمن را نقد بده و بقيّه را به تو واگذار مى كنم ، اشكال ندارد.
تعريف معامله سلف
مسأله ۲۱۳۸ ـ معامله سلف آن است كه مشترى به پول نقد جنسى را كه در ذمّه است بخرد ، كه بعد از مدّتى آن جنس را تحويل بگيرد ، و اين معامله عكس نسيه است.
و اگر بگويد: اين پول را مى دهم كه مثلا بعد از شش ماه فلان جنس در ذمّه را بگيرم ، و فروشنده بگويد: قبول كردم ، يا فروشنده پول را بگيرد و بگويد: فلان جنس در ذمّه را فروختم كه بعد از شش ماه تحويل بدهم ، معامله صحيح است.
معامله سلف در طلا يا نقره
مسأله ۲۱۳۹ ـ اگر طلا يا نقره را ـ چه پول باشد و چه غير پولـ سلف بفروشد و عوض آن را طلا يا نقره بگيرد ـ چه پول باشد و چه غير پولـ معامله باطل است ، ولى اگر جنس يا پولى را كه از جنس طلا و نقره نيست ، سلف بفروشد و عوض آن را جنس يا طلا يا نقره بگيرد ـ چه پول باشد و چه غير پولـ معامله صحيح است.
شرایط معامله سلف
مسأله ۲۱۴۰ ـ معامله سلف هفت شرط دارد:
(اوّل) خصوصياتى را كه قيمت جنس به واسطه آنها فرق مى كند معيّن نمايند ، و تعيين آنها به اندازه اى كه در عرف عام بگويند خصوصيات آن معلوم شده كافيست ، و در اجناسى كه اوصاف و خصوصيات آنها به غير از ديدن معيّن نمى شود ـ مانند جواهرات و امثال آن ـ معامله سلف صحيح نيست.
(دوم) پيش از آن كه خريدار و فروشنده از هم جدا شوند ، خريدار تمام قيمت را به فروشنده بدهد ، يا به مقدار قيمت آن از فروشنده طلبكار باشد ، و آن طلب نقد يا مدّت دارى باشد كه مدّت آن رسيده باشد ، و طلب خود را بابت قيمت جنس حساب كند و او قبول نمايد ، و چنانچه مقدارى از قيمت آن را بدهد ، معامله نسبت به آن مقدار صحيح است و فروشنده حقّ فسخ معامله را دارد.
(سوم) مدّت را به طورى كه كاملا معلوم باشد معيّن كنند ، و اگر ـ مثلا ـ بگويد: تا اوّل خرمن جنس را تحويل مى دهم ، چون مدّت كاملا معلوم نشده ، معامله باطل است.
(چهارم) وقتى را براى تحويل جنس معيّن كنند كه فروشنده بتواند در آن وقت آن جنس را تحويل دهد.
(پنجم) جاى تحويل جنس را معيّن نمايند در صورتى كه اختلاف امكنه موجب دشوارى تسليم يا خسارت مالى بشود ولى اگر از قرائن جاى آن معلوم باشد ، لازم نيست اسم آن جا را ببرند.
(ششم) مقدار جنس را به وزن يا پيمانه يا شماره و مانند اينها معيّن كنند ، و جنسى را هم كه معمولا با ديدن معامله مى كنند ، اگر سلف بفروشند اشكال ندارد ، ولى بايد مثل بعضى از اقسام گردو و تخم مرغ تفاوت افراد آن به قدرى كم باشد كه مردم به آن اهميّت ندهند.
(هفتم) چيزى را كه مى فروشند ، چنانچه از اجناسى باشد كه با وزن يا پيمانه فروخته مى شوند ، عوض آن از همان جنس نباشد ، مثلا گندم را به گندم سلفاً نمى توان فروخت.
فروختن جنسى را كه سلف خريده، پيش از تمام شدن مدت و بعد از آن
مسأله ۲۱۴۱ ـ انسان نمى تواند جنسى را كه سلف خريده ، پيش از تمام شدن مدت به غير فروشنده اش بفروشد ، و همچنين به فروشنده بنابر احتياط واجب ، و بعد از تمام شدن مدّت اگر چه آن را تحويل نگرفته باشد ، فروختن آن اشكال ندارد ، ولى در صورتى كه به فروشنده به جنس ثمن بفروشد ، نبايد به بيشتر از ثمن بفروشد ، و فروختن اجناسى كه با وزن يا پيمانه فروخته مى شود ، پيش از تحويل گرفتن آن جايز نيست ، ولى اگر به بيشتر از سرمايه اش نفروشد مانعى ندارد.
قبول كردن مشترى در موعد تحویل جنس
مسأله ۲۱۴۲ ـ در معامله سلف اگر فروشنده جنسى را كه معامله كرده در موعدش بدهد ، مشترى بايد قبول كند ، و نيز اگر بهتر از آنچه معامله كرده بدهد و طورى باشد كه از همان جنس حساب شود ، مشترى بايد قبول نمايد.
تحویل جنس پستتر به مشتری
مسأله ۲۱۴۳ ـ اگر جنسى را كه فروشنده مى دهد پست تر از جنسى باشد كه معامله كرده ، مشترى مى تواند قبول نكند.
تحویل جنس دیگر به جاى جنسى كه معامله كرده
مسأله ۲۱۴۴ ـ اگر فروشنده به جاى جنسى كه معامله كرده ، جنس ديگرى بدهد ، در صورتى كه مشترى راضى شود ، اشكال ندارد.
نایاب شدن جنسى را كه سلف فروخته در موقع تحويل
مسأله ۲۱۴۵ ـ اگر جنسى را كه سلف فروخته ، در موقعى كه بايد آن را تحويل دهد ، ناياب شود و نتواند آن را تهيّه كند ، مشترى مى تواند صبر كند تا تهيّه نمايد ، يا معامله را به هم بزند و چيزى را كه داده پس بگيرد.
مدت دار بودن جنس و عوض در معامله
مسأله ۲۱۴۶ ـ اگر جنسى را بفروشد و قرار بگذارد كه بعد از مدّتى تحويل دهد و ثمن آن را هم بعد از مدّتى بگيرد ، معامله باطل است.
زياده در معامله طلا به طلا يا نقره به نقره
مسأله ۲۱۴۷ ـ اگر طلا را به طلا و نقره را به نقره بفروشد ، سكّه دار باشند يا بى سكّه ، در صورتى كه وزن يكى از آنها زيادتر باشد ، معامله حرام و باطل است.
زياده در معامله طلا به نقره يا نقره به طلا
مسأله ۲۱۴۸ ـ اگر طلا را به نقره يا نقره را به طلا بفروشد ، معامله صحيح است ، و لازم نيست وزن آنها مساوى باشد.
تحويل جنس و عوض در معامله طلا يا نقره به طلا يا نقره
مسأله ۲۱۴۹ ـ اگر طلا يا نقره را به طلا يا نقره بفروشند ، بايد فروشنده و خريدار پيش از آن كه از يكديگر جدا شوند ، جنس و عوض آن را به يكديگر تحويل دهند ، و اگر هيچ مقدار از چيزى را كه معامله كرده اند تحويل ندهند ، معامله باطل است.
