طبقات ارث
مسأله ۲۷۹۲ ـ كسانى كه به واسطه نسب ارث مى برند سه طبقه هستند:
(طبقه اوّل) پدر و مادر و اولاد ميّت است و با نبودن اولاد ، اولاد اولاد هرچه پايين روند ، هركدام آنان كه به ميّت نزديكتر است ارث مى برد ، و تا يك نفر از اين طبقه هست طبقه دوم ارث نمى برند.
(طبقه دوم) جدّ يعنى پدر بزرگ و جدّه يعنى مادر بزرگ و خواهر و برادر است ، و با نبودن برادر و خواهر ، اولاد ايشان هركدام آنان كه به ميّت نزديكتر است ارث مى برد ، و تا يك نفر از اين طبقه هست طبقه سوم ارث نمى برند.
(طبقه سوم) عمو و عمّه و دايى و خاله و اولاد آنان است ، و تا يك نفر از عموها و عمّه ها و دايى ها و خاله هاى ميّت زنده اند اولاد آنان ارث نمى برند ، ولى اگر وارث ميّت منحصر به يك عموى پدرى و يك پسر عموى پدر و مادرى باشد ارث به پسر عموى پدر و مادرى مى رسد و عموى پدرى ارث نمى برد ، و در غير اين صورت احتياط واجب ـ خصوصاً در صورتى كه با آنها دو دايى يا خاله باشد ـ آن است به مصالحه تمام شود.
ورثه میّت با فقدان طبقه سوم
مسأله ۲۷۹۳ ـ اگر عمو و عمّه و دايى و خاله خود ميّت و اولاد آنان هر چه پايين روند نباشند ، عمو و عمّه و دايى و خاله پدر و مادر ميّت ارث مى برند و اگر اينها نباشند اولادشان ارث مى برند ، و اگر اينها هم نباشند عمو و عمّه و دايى و خاله جدّ و جدّه ميّت ارث مى برند ، و اگر اينها هم نباشند اولادشان ارث مى برند.
ارث بردن زن و شوهر
مسأله ۲۷۹۴ ـ زن و شوهر به تفصيلى كه بعد خواهد آمد، از يكديگر ارث مى برند.
وارث يك نفر يا چند پسر يا چند دختر يا پسر و دختر باشد
مسأله ۲۷۹۵ ـ اگر وارث ميّت فقط يك نفر از طبقه اوّل باشد ، مثلا پدر يا مادر يا يك پسر يا يك دختر باشد ، همه مال ميّت به او مى رسد ، و اگر چند پسر يا چند دختر باشند ، همه مال به طور مساوى بين آنان قسمت مى شود و اگر پسر و دختر باشد مال را طورى قسمت مى كنند كه هر پسر دو برابر دختر ببرد.
پدر و مادر باشند با بود يا نبود اخوه ميت
مسأله ۲۷۹۶ ـ اگر وارث ميّت فقط پدر و مادر او باشند ، مال سه قسمت مى شود: دو قسمت آن را پدر و يك قسمت را مادر مى برد ، ولى اگر ميّت دو برادر ، يا چهار خواهر ، يا يك برادر و دو خواهر داشته باشد كه همه آنان مسلمان و آزاد و پدرى باشند ـ يعنى پدر آنان با پدر ميّت يكى باشد ، خواه مادرشان هم با مادر ميّت يكى باشد يا نه ـ و حمل نباشند ، اگرچه تا ميّت پدر و مادر دارد اينها ارث نمى برند ولى به واسطه بودن اينها مادر شش يك مال را مى برد و بقيّه را به پدر مى دهند.
پدر و مادر و يك دختر با بود يا نبود اخوه ميّت
مسأله ۲۷۹۷ ـ اگر وارث ميّت فقط پدر و مادر و يك دختر باشد ، چنانچه ميّت دو برادر ، يا چهار خواهر ، يا يك برادر و دو خواهر پدرى ـ با شرايطى كه در مسأله قبل گذشت ـ نداشته باشد ، مال را پنج قسمت مى كنند ، پدر و مادر هركدام يك قسمت و دختر سه قسمت آن را مى برد ، و اگر دو برادر ، يا چهار خواهر ، يا يك برادر و دو خواهر پدرى ـ با شرايطى كه در مسأله قبل گذشت ـ داشته باشد ، مال را شش قسمت مى كنند: پدر و مادر هركدام يك قسمت ، و دختر سه قسمت مى برد ، و يك قسمت باقى مانده را چهار قسمت مى كنند: يك قسمت را به پدر ، و سه قسمت را به دختر مى دهند ، و در نتيجه مال ميّت را بيست و چهار قسمت مى كنند: پانزده قسمت آن را به دختر و پنج قسمت آن را به پدر ، و چهار قسمت آن را به مادر مى دهند ، هرچند احتياط مؤكّد آن است كه مال را با رضايت پدر و دختر پنج قسمت كنند.
پدر و مادر با يك پسر يا چند پسر يا چند دختر يا متفاوت
مسأله ۲۷۹۸ ـ اگر وارث ميّت فقط پدر و مادر و يك پسر باشد ، مال را شش قسمت مى كنند: پدر و مادر هركدام يك قسمت ، و پسر چهار قسمت آن را مى برد ، و اگر چند پسر يا چند دختر باشند ، آن چهار قسمت را به طور مساوى بين خودشان قسمت مى كنند ، و اگر پسر و دختر باشند ، آن چهار قسمت را طورى تقسيم مى كنند كه هر پسرى دو برابر يك دختر ببرد.
پدر يا مادر و يك يا چند پسر
مسأله ۲۷۹۹ ـ اگر وارث ميّت فقط پدر يا مادر و يك يا چند پسر باشند ، مال را شش قسمت مى كنند ، يك قسمت آن را پدر يا مادر ، و پنج قسمت را پسر مى برد ، و اگر چند پسر باشند آن پنج قسمت را به طور مساوى تقسيم مى نمايند.
پدر يا مادر و پسر و دختر
مسأله ۲۸۰۰ ـ اگر وارث ميّت فقط پدر ، يا مادر و پسر و دختر باشد ، مال را شش قسمت مى كنند: يك قسمت آن را پدر يا مادر مى برد ، و بقيّه را طورى قسمت مى كنند كه هر پسرى دو برابر دختر ببرد.
پدر يا مادر و يك دختر
مسأله ۲۸۰۱ ـ اگر وارث ميّت فقط پدر يا مادر و يك دختر باشد ، مال را چهار قسمت مى كنند: يك قسمت آن را پدر يا مادر ، و بقيّه را دختر مى برد.
پدر يا مادر و چند دختر
مسأله ۲۸۰۲ ـ اگر وارث ميّت فقط پدر يا مادر و چند دختر باشد ، مال را پنج قسمت مى كنند: يك قسمت را پدر يا مادر مى برد ، و چهار قسمت را دخترها به طور مساوى بين خودشان قسمت مى كنند.
نوه پسرى و دخترى میّت
مسأله ۲۸۰۳ ـ اگر ميّت اولاد نداشته باشد ، نوه پسرى او اگرچه دختر باشد ، سهم پسر ميّت را مى برد ، و نوه دخترى او اگرچه پسر باشد ، سهم دختر ميّت را مى برد ، مثلا اگر ميّت يك پسر از دختر خود و يك دختر از پسرش داشته باشد ، مال را سه قسمت مى كنند يك قسمت را به پسر دختر و دو قسمت را به دختر پسر مى دهند.
طبقه دوم ارث
مسأله ۲۸۰۴ ـ طبقه دوم از كسانى كه به واسطه نسب إرث مى برند جدّ يعنى پدر بزرگ و جدّه يعنى مادر بزرگ و برادر و خواهر ميّت است ، و اگر برادر و خواهر نداشته باشد ، اولادشان هر چه پايين روند ارث مى برند.
برادر و خواهر ابوينى
مسأله ۲۸۰۵ ـ اگر وارث ميّت فقط يك برادر يا يك خواهر باشد ، همه مال به او مى رسد ، و اگر چند برادر پدر و مادرى ، يا چند خواهر پدر و مادرى باشد مال به طور مساوى بين آنان قسمت مى شود ، و اگر برادر و خواهر پدر و مادرى با هم باشند ، هر برادرى دو برابر خواهر مى برد ، مثلا اگر دو برادر و يك خواهر پدر و مادرى دارد ، مال را پنج قسمت مى كنند: هر يك از برادرها دو قسمت ، و خواهر يك قسمت آن را مى برد.
برادر و خواهر ابوينى با ابى یا ابى تنها
مسأله ۲۸۰۶ ـ اگر ميّت برادر و خواهر پدر و مادرى دارد ، برادر و خواهر پدرى كه از مادر با ميّت جداست ارث نمى برد ، و اگر برادر و خواهر پدر و مادرى ندارد ، چنانچه فقط يك خواهر يا يك برادر پدرى داشته باشد ، همه مال به او مى رسد ، و اگر چند برادر يا چند خواهر پدرى داشته باشد ، مال به طور مساوى بين آنان قسمت مى شود ، و اگر هم برادر و هم خواهر پدرى داشته باشد ، هر برادرى دو برابر خواهر مى برد.
برادر و خواهر امّى
مسأله ۲۸۰۷ ـ اگر وارث ميّت فقط يك خواهر يا يك برادر مادرى باشد كه از پدر با ميّت جداست ، همه مال به او مى رسد ، و اگر چند برادر مادرى ، يا چند خواهر مادرى ، يا چند برادر و خواهر مادرى باشند ، مال به طور مساوى بين آنان قسمت مى شود.
برادر و خواهر ابوينى و ابى و يك برادر يا يك خواهر امّى
مسأله ۲۸۰۸ ـ اگر ميّت برادر و خواهر پدر و مادرى و برادر و خواهر پدرى و يك برادر يا يك خواهر مادرى داشته باشد ، برادر و خواهر پدرى ارث نمى برند ، و مال را شش قسمت مى كنند: و يك قسمت را به برادر يا خواهر مادرى ، وبقيّه را به برادر و خواهر پدر و مادرى مى دهند ، و هر برادرى دو برابر خواهر مى برد.
برادر و خواهر ابوينى و ابى و چند برادر و خواهر امّى
مسأله ۲۸۰۹ ـ اگر ميّت برادر و خواهر پدر و مادرى و برادر و خواهر پدرى و چند برادر و خواهر مادرى داشته باشد ، برادر و خواهر پدرى ارث نمى برد ، و مال را سه قسمت مى كنند: يك قسمت آن را برادر و خواهر مادرى به طور مساوى بين خودشان قسمت مى كنند ، و بقيّه را به برادر و خواهر پدر و مادرى مى دهند ، و هر برادرى دو برابر خواهر مى برد.
برادر و خواهر ابى و يك برادر يا يك خواهر امّى
مسأله ۲۸۱۰ ـ اگر وارث ميّت فقط برادر و خواهر پدرى و يك برادر مادرى ، يا يك خواهر مادرى باشد مال را شش قسمت مى كنند: يك قسمت آن را برادر يا خواهر مادرى مى برد ، و بقيّه را به برادر و خواهر پدرى مى دهند ، و هر برادرى دو برابر خواهر مى برد.
برادر و خواهر ابى و چند برادر و خواهر امّى
مسأله ۲۸۱۱ ـ اگر وارث ميّت فقط برادر و خواهر پدرى و چند برادر و خواهر مادرى باشد ، مال را سه قسمت مى كنند: يك قسمت آن را برادر و خواهر مادرى به طور مساوى بين خودشان قسمت مى نمايند و بقيّه را به برادر و خواهر پدرى مى دهند ، و هر برادرى دو برابر خواهر مى برد.
برادر و خواهر با زن يا شوهر
مسأله ۲۸۱۲ ـ اگر وارث ميّت فقط برادر و خواهر وزن او باشد ، زن ارث خودرا به تفصيلى كه بعد خواهد آمد مى برد و خواهر و برادر به طورى كه در مسائل قبل گذشت ارث خودرا مى برند ، و نيز اگر زنى بميرد و وارث او فقط خواهر و برادر و شوهر او باشد ، شوهر نصف مال را مى برد و خواهر و برادر به طورى كه در مسائل قبل گذشت ارث خودرا مى برند ، ولى به جهت آن كه زن يا شوهر ارث مى برد از سهم برادر و خواهر مادرى چيزى كم نمى شود ، و از سهم برادر و خواهر پدر و مادرى يا پدرى كم مى شود ، مثلا اگر وارث ميّت ، شوهر و برادر و خواهر مادرى و برادر و خواهر پدر و مادرى او باشد ، نصف مال به شوهر مى رسد و يك قسمت از سه قسمت أصل مال را به برادر و خواهر مادرى مى دهند ، و آنچه مى ماند مال برادر و خواهر پدر و مادرى است ، پس اگر همه مال او شش تومان باشد ، سه تومان به شوهر ، و دو تومان به برادر و خواهر مادرى ، و يك تومان به برادر و خواهر پدر و مادرى مى دهند.
اولاد برادر و خواهر ميّت باشند
مسأله ۲۸۱۳ ـ اگر ميّت خواهر و برادر نداشته باشد ، سهم ارث آنان را به اولادشان مى دهند ، و سهم برادر زاده و خواهر زاده مادرى به طور مساوى بين آنان قسمت مى شود ، و از سهمى كه به برادر زاده و خواهر زاده پدرى يا پدر و مادرى مى رسد ، هر پسرى دو برابر دختر مى برد ، هرچند احوط رجوع به صلح است.
يك جد يا يك جده يا جد و جده ابى يا امّى
مسأله ۲۸۱۴ ـ اگر وارث ميّت فقط يك جدّ يا يك جدّه است ـ چه پدرى باشد يا مادرى ـ همه مال به او مى رسد ، و با بودن جدّ ميّت ، پدر جدّاو ارث نمى برد ، و اگر وارث ميّت فقط جدّ و جدّه پدرى باشد ، مال سه قسمت مى شود: دو قسمت را جدّ ، و يك قسمت را جدّه مى برد ، و اگر جدّ و جدّه مادرى باشد ، مال را به طور مساوى بين خودشان قسمت مى كنند.
يك جد يا جده پدرى و يك جد يا جده مادرى
مسأله ۲۸۱۵ ـ اگر وارث ميّت فقط يك جدّ يا جدّه پدرى و يك جدّ يا جدّه مادرى باشد ، مال سه قسمت مى شود: دو قسمت را جدّ يا جدّه پدرى ، و يك قسمت را جدّ يا جدّه مادرى مى برد.
جد و جده پدرى و جد و جده مادرى
مسأله ۲۸۱۶ ـ اگر وارث ميّت جدّ و جدّه پدرى و جدّ و جدّه مادرى باشد ، مال سه قسمت مى شود: يك قسمت آن را جدّ و جدّه مادرى به طور مساوى بين خودشان قسمت مى كنند ، و دو قسمت آن را به جدّ و جدّه پدرى مى دهند ، و جدّ دو برابر جدّه مى برد.
زن يا شوهر و جد و جده پدرى و جد و جده مادرى
مسأله ۲۸۱۷ ـ اگر وارث ميّت فقط زن و جدّ و جدّه پدرى وجدّ و جدّه مادرى او باشد ، زن ارث خودرا به تفصيلى كه بعد خواهد آمد مى برد ، و يك قسمت از سه قسمت اصل مال را به جدّ و جدّه مادرى مى دهند كه به طور مساوى بين خودشان قسمت مى كنند ، و بقيّه را به جدّ و جدّه پدرى مى دهند و جدّ دو برابر جدّه مى برد ، و اگر وارث ميّت شوهر و جدّ و جدّه باشد ، شوهر نصف مال او را مى برد ، و جدّ و جدّه به دستورى كه در مسائل قبل گذشت ارث خودرا مى برند.
صور اجتماع برادر و خواهر با اجداد
مسأله ۲۸۱۸ ـ در اجتماع برادر يا خواهر يا برادرها يا خواهرها با جدّ يا جدّه يا اجداد يا جدّات چند صورت است:
(اوّل) اين كه هريك از جدّ يا جدّه و برادر يا خواهر همه از طرف مادر باشند ، در اين صورت مال بين آنها به طور مساوى تقسيم مى شود ، اگرچه از حيث ذكورت و انوثت مختلف باشند.
(دوم) اين كه همه آنها از طرف پدر باشند ، در اين صورت نيز مال بين آنها به طور مساوى تقسيم مى شود در فرضى كه همه ذكور يا همه اناث باشند ، و اگر مختلف باشند هر ذكرى دو مقابل انثى مى برد.
(سوم) اين كه هر يك از جدّ يا جدّه از طرف پدر باشد و برادر يا خواهر از طرف پدر و مادر باشد ، حكم اين صورت حكم صورت گذشته است ، و دانسته شد ـ در مسأله «۲۸۰۹» ـ كه برادر يا خواهر پدرى ميّت اگر با برادر يا خواهر پدر و مادرى جمع شود ، پدرى تنها ارث نمى برد.
(چهارم) اين كه اجداد يا جدّات ، بعضى از آنان پدرى باشد و بعضى مادرى ، چه همه ذكور باشند يا اناث يا مختلف ، و برادرها يا خواهرها نيز چنين باشند ، در اين صورت از براى خويشان مادرى از برادرها و خواهرها و اجداد و جدّات يك سوم از تركه است ، و به طور مساوى بين آنها تقسيم مى شود ، اگرچه از جهت ذكورت و انوثت مختلف باشند ، و از براى خويشان پدرى دو سوم از تركه است كه به هر ذكرى دو مقابل انثى داده مى شود ، و اگر اختلاف بين آنها نباشد و همه ذكور يا همه اناث باشند ، به طور مساوى بين آنها تقسيم مى شود.
(پنجم) اين كه جدّ يا جدّه از طرف پدر با برادر يا خواهر از طرف مادر جمع شود ، در اين صورت برادر يا خواهر در فرضى كه يكى باشد يك ششم از مال را مى برد ، و اگر متعدد باشند يك سوم را به طور مساوى بين خودشان تقسيم مى نمايند ، و باقى مانده مالِ جدّ يا جدّه است ، و اگر جدّ و جدّه هردو باشند ، جدّ دو مقابل جدّه مى برد.
(ششم) اين كه جدّ يا جدّه از طرف مادر با برادر از طرف پدر جمع شود ، در اين صورت از براى جدّ يا جدّه يك سوم است اگرچه يكى باشد ، و دو سوم آن از براى برادر است اگرچه نيز يكى باشد ، و اگر با آن جدّ يا جدّه خواهر از طرف پدر باشد ، در صورتى كه يكى باشد نصف را مى برد ، و اگر متعدّد باشد دو سوم را مى برند ، و در هر صورت از براى جد و يا جدّه يك سوم است ، و بنابراين اگر خواهر يكى باشد يك ششم از تركه زايد از فريضه مى ماند ، و اقوى اين است كه به خواهر بر مى گردد ، هرچند احوط صلح است.
(هفتم) اين كه اجداد يا جدّات بعضى از آنها پدرى و بعضى از آنها مادرى ، و با آنها برادر يا خواهر پدرى باشد ، چه يكى باشد يا متعدد ، در اين صورت از براى جدّ يا جدّه مادرى يك سوم است ، و با تعدد به طور مساوى بين آنها تقسيم مى شود اگرچه از حيث ذكورت و انوثت مختلف باشند ، و از براى جدّ يا جدّه پدرى و برادر يا خواهر پدرى دو سوم از تركه است ، و با اختلاف از حيث ذكورت و انوثت با تفاضل ، و بدون اختلاف به طور مساوى قسمت مى شود ، و اگر با آن اجداد يا جدّات برادر يا خواهر مادرى باشد ، از براى جدّ يا جدّه مادرى با برادر يا خواهر مادرى يك سوم است كه به طور مساوى بين آنها تقسيم مى شود اگرچه از حيث ذكورت و انوثت مختلف باشند ، و از براى جدّ و يا جدّه پدرى دو سوم است ، و بين آنان در صورت اختلاف با تفاضل ، وگرنه به طور مساوى تقسيم مى شود.
(هشتم) اين كه برادرها يا خواهرها بعضى از آنها پدرى و بعضى از آنها مادرى ، و با آنها جدّ يا جدّه پدرى باشد ، در اين صورت از براى برادر يا خواهر مادرى يك ششم تركه است اگر يكى باشد ، و يك سوم از آن است اگر متعدّد باشند ، و به طور مساوى بين آنها تقسيم مى شود ، و از براى برادر يا خواهر پدرى با جدّ يا جدّه پدرى باقى آن تركه است ، و به طور مساوى بين آنها تقسيم مى شود در صورتى كه از حيث ذكورت و انوثت مختلف نباشند ، و در صورت اختلاف به تفاضل بين آنها تقسيم مى شود ، و اگر با آن برادرها يا خواهرها جدّ يا جدّه مادرى باشد ، از براى جدّ يا جدّه مادرى با برادر يا خواهر مادرى يك سوم است ، و به طور مساوى بين آنها تقسيم مى شود ، و از براى برادر يا خواهر پدرى دو سوم است ، و بين آنها در صورت اختلاف از حيث ذكورت و انوثت با تفاضل ، و در صورت عدم اختلاف به طور مساوى تقسيم مى شود.
برادر يا خواهر و برادر زاده يا خواهر زاده
مسأله ۲۸۱۹ ـ در صورتى كه ميّت برادر يا خواهر دارد ، برادر زاده يا خواهرزاده او ارث نمى برد ، ولى اين حكم در جايى كه ارث برادر زاده يا خواهر زاده با ارث برادر يا خواهر مزاحمت نكند جارى نيست ، مثلا اگر ميّت برادر پدرى و جد مادرى داشته باشد ، برادر پدرى دو ثلث و جدّ مادرى يك ثلث ارث مى برد ، و در اين صورت اگر ميّت پسر برادر مادرى نيز داشته باشد ، پسر برادر با جدّ مادرى در ثلث شريك مى باشند.
طبقه سوم ارث
مسأله ۲۸۲۰ ـ طبقه سوم عمو و عمّه و دايى و خاله و اولاد آنان است به تفصيلى كه گذشت ، كه اگر از طبقه اوّل و دوم كسى نباشد اينها ارث مى برند.
عمو و عمه ابوينى يا ابى
مسأله ۲۸۲۱ ـ اگر وارث ميّت فقط يك عمو يا يك عمّه است ، چه با پدر ميّت پدر و مادرى باشد يا پدرى باشد يا مادرى ، همه مال به او مى رسد ، و اگر چند عمو يا چند عمّه باشند و همه پدر و مادرى يا همه پدرى باشند ، مال به طور مساوى بين آنان قسمت مى شود ، و اگر عمو و عمّه هر دو باشند و همه پدر و مادرى يا همه پدرى باشند عمو دو برابر عمّه مى برد ، مثلا اگر وارث ميّت دو عمو و يك عمّه باشد مال را پنج قسمت مى كنند ، يك قسمت را به عمّه مى دهند و چهار قسمت را عموها به طور مساوى بين خودشان قسمت مى كنند.
