معیوب بودن چيزى را كه به صلح گرفته
مسأله ۲۱۹۹ ـ اگر چيزى را كه به صلح گرفته معيوب باشد ، مى تواند صلح را به هم بزند ، ولى اگر بخواهد تفاوت قيمت صحيح و معيوب را بگيرد اشكال دارد.
هرگاه مال خود را به كسى صلح نمايد و با او شرط كند
مسأله ۲۲۰۰ ـ هرگاه مال خود را به كسى صلح نمايد و با او شرط كند و بگويد كه بعد از مرگ من بايد چيزى را كه به تو صلح كردم ـ مثلا ـ وقف كنى و او هم اين شرط را قبول كند ، بايد به شرط عمل نمايد.
شرايط اجاره دهنده و كسى كه اجاره مىكند
مسأله ۲۲۰۱ ـ اجاره دهنده و كسى كه چيزى را اجاره مى كند بايد عاقل و بالغ باشند ، و بايد بر اجاره به ناحقّ اكراه نشده باشند ، و اگر اكراه شدند و بعد به اجاره راضى شدند ، اجاره نافذ است ، و در مال خود حقّ تصرّف داشته باشند ، پس اجاره دادن و اجاره كردن سفيه و مفلسى كه به حكم حاكم شرع ممنوع از تصرّف در مال خود باشد نافذ نيست ، مگر به اذن و اجازه ولىّ يا طلبكاران ، ولى اجاره مفلس خودش را براى كارى يا خدمتى نافذ است و محتاج به اجازه نيست.
وكيل در اجاره
مسأله ۲۲۰۲ ـ انسان مى تواند از طرف ديگرى وكيل شود و مال او را اجاره دهد ، يا مالى را براى او اجاره كند.
اجاره دادن مال بچه يا خود او توسط ولى يا قيم بچه
مسأله ۲۲۰۳ ـ اگر ولىّ يا قيّم بچّه مال او را اجاره دهد ، يا خود او را اجير ديگرى نمايد ، اشكال ندارد.
و اگر مدّتى از زمان بالغ شدن او را جزء مدّت اجاره قرار دهد ، بعد از آن كه بچّه بالغ شد ، مى تواند بقيّه اجاره را به هم بزند ، ولى اگر اجاره تا زمان بعد از بلوغ به جهت مصلحتى بوده كه شرعاً مراعات آن واجب است ، اجاره نسبت به بعد از بلوغ نافذ ، و احتياط واجب آن است كه به اذن حاكم شرع باشد.
اجير كردن بچه صغيرى كه ولى ندارد با اذن فقيه عادل يا مؤمنين
مسأله ۲۲۰۴ ـ بچّه صغيرى را كه ولىّ ندارد ، بدون اجازه فقيه عادل نمى شود اجير كرد ، و كسى كه به فقيه عادل دسترسى ندارد ، مى تواند از چند نفر مؤمن عادل اجازه بگيرد و او را اجير نمايد ، و در صورت نبودن چند نفر از يك نفر هم كفايت مى كند.
تحقق اجاره به صيغه و به واگذارى به قصد اجاره
مسأله ۲۲۰۵ ـ اجاره دهنده و مستأجر لازم نيست صيغه را به عربى بخوانند ، بلكه اگر مالك به كسى بگويد: (ملك خود را به تو اجاره دادم) و او بگويد: (قبول كردم) اجاره صحيح است ، و نيز اگر حرفى نزنند و مالك به قصد اين كه ملك خود را اجاره دهد به مستأجر واگذار كند ، و او هم به قصد اجاره كردن بگيرد ، اجاره صحيح است.
اجير شدن بدون خواندن صيغه
مسأله ۲۲۰۶ ـ اگر انسان بدون خواندن صيغه بخواهد براى انجام عملى اجير شود ، همين كه مشغول آن عمل شد اجاره صحيح است.
اجاره با اشاره براى كسى كه نمى تواند حرف بزند
مسأله ۲۲۰۷ ـ كسى كه نمى تواند حرف بزند ، اگر با اشاره بفهماند كه ملك را اجاره داده ، يا اجاره كرده ، صحيح است.
اجاره دادن مستأجر نسبت به مالی که اجاره کرده
مسأله ۲۲۰۸ ـ اگر ملكى را اجاره كند و صاحب ملك با او شرط كند كه منفعت براى خودش باشد و به غير منتقل نكند ، مستأجر نمى تواند آن را به ديگرى اجاره دهد ، و اگر شرط كند كه منفعت را خودش استيفا كند ، مى تواند به ديگرى اجاره دهد در صورتى كه خودش آن منفعت را استيفا نمايد.
مثل اين كه مستأجر منزلى را كه اجاره كرده ، به كسى اجاره دهد كه آن كس به شرط و مانند آن متعهّد شده براى او مسكنى تهيّه نمايد ، و آن شخص متعهّد مستأجر را در همان منزل سكنى دهد ، و يا اين كه زنى خانه اى اجاره كند و بعد به شوهرش اجاره دهد ، و شوهر آن زن را در آن خانه سكنى دهد.
و در صورتى كه مستأجر مى تواند آن را به ديگرى اجاره بدهد ، اگر بخواهد خانه يا دكّان يا كشتى ـ و همچنين بنابر احتياط واجب اطاق يا آسيابـ را به زيادتر از مقدارى كه آن را اجاره كرده اجاره دهد ، بايد در آن كارى مانند تعمير و سفيد كارى انجام داده باشد ، يا به غير جنسى كه اجاره كرده آن را اجاره دهد ، مثلا اگر با پول اجاره كرده به گندم يا چيز ديگر اجاره دهد.
اگر اجير شرط كند كه براى خود انسان باشد يا خودش عمل را استيفا كند و حکم اجاره اجیر
مسأله ۲۲۰۹ ـ اگر اجير با انسان شرط كند كارى كه براى آن اجير شده براى خود انسان باشد و به ديگرى منتقل نكند ، نمى شود او را به ديگرى اجاره داد ، و اگر شرط كند كه عمل را خودش استيفا كند ـ به نحوى كه در مسأله قبل گذشت ـ مى شود او را به ديگرى اجاره داد ، و در صورتى كه مى تواند به ديگرى اجاره دهد ، چنانچه او را به چيزى كه اجرت او قرار داده اجاره دهد ، نمى تواند زيادتر بگيرد ، و اگر به چيز ديگرى اجاره دهد ، مى تواند زيادتر بگيرد.
و اگر خودش اجير كسى شود جايز نيست براى انجام آن عمل شخص ديگرى را به كمتر اجاره نمايد ، ولى اگر مقدارى از آن عمل را خودش انجام داده باشد ، مى تواند ديگرى را به كمتر اجاره نمايد.
موراد که جواز اجازه به بيشتر از مقدارى كه اجاره كرده
مسأله ۲۲۱۰ ـ اگر غير خانه و دكّان و كشتى و اجير ـ و همچنين بنابر احتياط واجب اطاق و آسياب ـ چيز ديگرى را اجاره كند و مالك با او شرط نكند كه به غير اجاره ندهد ، اگر چه به بيشتر از مقدارى كه اجاره كرده آن را اجاره دهد اشكال ندارد.
اجاره دادن نصف آن را كه خودش اجاره كرده به ديگرى
مسأله ۲۲۱۱ ـ اگر خانه يا دكّانى را مثلا يك ساله به صد تومان اجاره كند و از نصف آن خودش استفاده نمايد ، مى تواند نصف ديگر آن را به صد تومان اجاره دهد ، ولى اگر بخواهد نصف آن را به زيادتر از مقدارى كه اجاره كرده ـ مثلا به صد و بيست تومان ـ اجاره دهد ، بايد در آن كارى مانند تعمير انجام داده باشد ، يا به غير جنسى كه اجاره كرده اجاره دهد.
شرایط مالى که آن را اجاره مىدهند
مسأله ۲۲۱۲ ـ مالى را كه اجاره مى دهند چند شرط دارد:
(اوّل) آن كه معيّن باشد ، پس اگر بگويد يكى از خانه هاى خود را به تو اجاره دادم درست نيست.
(دوم) آن كه مستأجر آن را ببيند ، يا كسى كه آن را اجاره مى دهد طورى خصوصيّات آن را بگويد كه كاملا معلوم باشد.
(سوم) آن كه تحويل دادن آن ممكن باشد ، پس اجاره دادن اسبى كه فرار كرده باطل است ، مگر اين كه مستأجر تمكّن از تسلّط بر آن داشته باشد.
(چهارم) آن كه استفاده از آن مال به اتلاف و از بين بردنش نباشد ، پس اجاره دادن نان و ميوه و خوردنيهاى ديگر ـ كه انتفاع از آنها به غير اتلافشان نباشد ـ باطل است.
(پنجم) آن كه استفاده اى كه مال را براى آن اجاره داده اند ممكن باشد ، پس اجاره دادن زمين براى زراعت در صورتى كه آب باران كفايت آن را نكند و از آب ديگرى هم مشروب نشود ، باطل است.
(ششم) آن كه چيزى را كه اجاره مى دهد مال خود او باشد ، و اگر مال ديگرى را اجاره دهد ، در صورتى نافذ است كه صاحبش اجازه كند.
اجاره دادن درخت براى استفاده از ميوه اش يا حيوان براى شيرش
مسأله ۲۲۱۳ ـ اجاره دادن درخت براى آن كه از ميوه اش استفاده كنند در صورتى كه ميوه اش فعلا موجود نباشد اشكال ندارد ، و همچنين است اجاره دادن حيوان براى شيرش.
اجير شدن زن براى استفاده از شير او
مسأله ۲۲۱۴ ـ زن مى تواند براى آن كه از شيرش استفاده كنند اجير شود ، و لازم نيست از شوهر خود اجازه بگيرد ، ولى اگر به واسطه شير دادن حقّ شوهر از بين برود ، بدون اجازه او نمى تواند اجير شود.
شرایط در منفعتى كه مال را براى آن اجاره مى دهند
مسأله ۲۲۱۵ ـ استفاده اى كه مال را براى آن اجاره مى دهند چهار شرط دارد:
(اوّل) آن كه حلال باشد ، بنابراين اجاره دادن دكّان ـ مثلا ـ براى شراب فروشى ، و اجاره دادن وسيله حمل و نقل براى حمل شراب باطل است.
(دوم) آن كه پول دادن براى آن استفاده سفهى و غير عقلايى نباشد ، و همچنين آن عمل در شرع به طور مجّان واجب نباشد ، پس اجير شدن ـ مثلا ـ براى تجهيز اموات جايز نيست.
(سوم) آن كه اگر چيزى را كه اجاره مى دهند چند فايده داشته باشد ، استفاده اى كه مستأجر از آن مى كند بايد معيّن نمايند ، مثلا اگر حيوانى را كه سوارى مى دهد و بار مى برد اجاره دهند ، بايد معيّن كنند كه فقط سوارى يا باربرى آن مال مستأجر است ، يا همه استفاده هاى آن.
(چهارم) آن كه مدّت استفاده را معيّن نمايند ، و اگر مدّت معلوم نباشد و به تعيين عمل رفع جهالت بشود كافيست ، مثلا كسى را اجير كنند براى خيّاطى به مدّت ده روز و يا با خيّاط قرار بگذارند كه لباس معيّنى را به طور مخصوصى بدوزد.
ابتداى مدت اجاره را
مسأله ۲۲۱۶ ـ اگر ابتداى مدّت اجاره را معيّن نكنند ، ابتداى آن بعد از تحقّق عقد اجاره است.
ابتداى اجاره را يك ماه بعد از عقد اجاره قرار دادن
مسأله ۲۲۱۷ ـ اگر خانه اى را مثلا يك ساله اجاره دهند و ابتداى آن را يك ماه بعد از عقد اجاره قرار دهند اجاره صحيح است ، اگر چه موقع عقد اجاره خانه در اجاره ديگرى باشد.
معلوم نکردن مدت اجاره
مسأله ۲۲۱۸ ـ اگر مدّت اجاره را معلوم نكند و بگويد: (هر وقت در خانه نشستى اجاره آن ماهى ده تومان است) اجاره صحيح نيست.
اجاره به قرار اینکه (خانه را ماهى ده تومان به تو اجاره دادم)
مسأله ۲۲۱۹ ـ اگر به مستأجر بگويد: (خانه را ماهى ده تومان به تو اجاره دادم) يا بگويد: (خانه را يك ماهه به ده تومان به تو اجاره دادم ، و بعد از آن هم هر قدر بنشينى اجاره آن ماهى ده تومان است) در صورتى كه ابتداى مدّت اجاره را معيّن كنند يا ابتداى آن معلوم باشد ، اجاره ماه اوّل صحيح است.
اجاره دادن خانه اى را كه معلوم نيست چقدر در آن مى مانند
مسأله ۲۲۲۰ ـ خانه اى را كه مثلا مسافر و زوّار در آن منزل مى كنند و معلوم نيست چقدر در آن مى مانند ، اگر به طور اجاره قرار بگذارند كه مثلا شبى يك تومان بدهند ، چون مدّت اجاره را معلوم نكرده اند اجاره نسبت به غير از شب اوّل صحيح نيست ، و صاحب خانه بعد از شب اوّل هر وقت بخواهد مى تواند آنها را بيرون كند ، ولى بعد از شب اوّل با رضايت صاحب خانه استفاده از منزل اشكال ندارد.
معلوم بودن مالى را كه مستأجر بابت اجاره مى دهد
مسأله ۲۲۲۱ ـ مالى را كه مستأجر بابت اجاره مى دهد بايد معلوم باشد ، پس اگر از چيزهايى است كه مثل گندم با وزن معامله مى كنند بايد وزن آن معلوم باشد ، و اگر از چيزهايى است كه مثل پولهاى رايج با شماره معامله مى كنند بايد شماره آن معيّن باشد ، و اگر مثل اسب و گوسفند است بايد اجاره دهنده آن را ببيند ، يا مستأجر خصوصيّات آن را بگويد.
اجاره دادن زمين به حاصل همان زمين يا غير آن
مسأله ۲۲۲۲ ـ اگر زمينى را براى زراعت اجاره دهد و مال الاجاره را حاصل همان زمين يا زمين ديگر كه فعلا موجود نيست قرار دهد ، اجاره صحيح نيست ، و اگر مال الاجاره بالفعل موجود باشد يا به مافى الذمّه اجاره كند مانعى ندارد.
مطالبه اجاره، قبل از تحويل مورد اجاره يا انجام عمل
مسأله ۲۲۲۳ ـ كسى كه چيزى را اجاره داده ، تا آن چيز را تحويل ندهد حقّ ندارد اجاره آن را مطالبه كند ، مگر اين كه شرط كرده باشد كه قبل از تحويل اجاره را بدهند ، و نيز اگر براى انجام عملى اجير شده باشد ، پيش از انجام عمل حقّ مطالبه اجرت ندارد ، مگر آن كه شرط شده باشد كه اجرت را قبل از عمل بدهد و يا اين كه معمول و متعارف باشد ، مانند استيجار براى حجّ و قضاى نماز و روزه.
اجاره مالی که مستأجر تحويل نگيرد يا از آن استفاده نكند
مسأله ۲۲۲۴ ـ هرگاه چيزى را كه اجاره داده تحويل دهد ، اگر چه مستأجر تحويل نگيرد ، يا تحويل بگيرد و تا آخر مدّت اجاره از آن استفاده نكند ، بايد مال الاجاره آن را بدهد.
واگذار نکردن کار به اجيری که براى انجام كار حاضر شود
مسأله ۲۲۲۵ ـ اگر انسان اجير شود كه در روز معيّنى كارى را انجام دهد و در آن روز براى انجام آن كار حاضر شود ، كسى كه او را اجير كرده ـ اگر چه آن كار را به او واگذار نكند ـ بايد اجرت او را بدهد ، مثلا اگر خيّاطى را در روز معيّنى براى دوختن لباسى اجير نمايد و خيّاط در آن روز آماده كار باشد ـ اگر چه پارچه را به او ندهد كه بدوزد ـ بايد اجرتش را بدهد ، چه خيّاط بيكار باشد و چه براى خودش يا ديگرى كار كند.
هرگاه معلوم شود كه اجاره باطل بوده
مسأله ۲۲۲۶ ـ اگر بعد از تمام شدن مدّت اجاره معلوم شود كه اجاره باطل بوده ، مستأجر بايد اجرة المثل را بدهد ، ولى اگر اجرة المثل بيشتر از اجرتى باشد كه در اجاره معيّن شده ، در صورتى كه اجاره دهنده صاحب مال يا وكيل او بوده ، بنابر احتياط واجب نسبت به زايد بر اجرت معيّن شده مصالحه شود ، و نيز اگر بعد از گذشتن مقدارى از مدّت اجاره معلوم شود كه اجاره باطل بوده ، نسبت به اجرت مدت گذشته همين حكم جارى است.
ضمانت چيزى كه اجاره كرده يا مثلاً پارچهاى كه به خياط داده
مسأله ۲۲۲۷ ـ اگر چيزى را كه اجاره كرده از بين برود ، چنانچه در نگهدارى آن كوتاهى نكرده و در استفاده بردن از آن هم زياده روى ننموده ، ضامن نيست ، و نيز اگر مثلا پارچه اى را كه به خيّاط داده از بين برود ، در صورتى كه خيّاط زياده روى نكرده و در نگهدارى آن هم كوتاهى نكرده باشد ، ضامن نيست.
هرگاه صنعتگر چيزى را كه گرفته ضايع كند
مسأله ۲۲۲۸ ـ هرگاه صنعتگر چيزى را كه گرفته ضايع كند ، ضامن است.
